۞ امام علی (ع) می فرماید:
در گستره وسیع فرهنگ ایرانی، قصه و حکایت همواره بستری برای انتقال هویت، ارزش‌ها و تاریخ بوده‌اند. در میان عشایر خونگرم شهرستان قلعه گنج در جنوب استان کرمان، دو هنر دیرین شاهنامه‌خوانی و پرده‌خوانی، نه تنها به عنوان سرگرمی، بلکه چون ستون‌های مستحکمی، پاسدار زبان، ادبیات و ریشه‌های فرهنگی این مردمان اصیل شده‌اند. این یادداشت به بررسی نقش حیاتی این هنرهای شفاهی در حفظ هویت فرهنگی و پیشنهاد راهکارهایی برای تداوم حیات آن‌ها می‌پردازد.
متن یادداشت:
شهرستان قلعه گنج، با پهنه‌های دشتی و طبیعت بکر خود در جنوب استان کرمان، مأمن عشایری است که با سبک زندگی کوچ‌رو و ارتباط عمیق با طبیعت، سنت‌ها و آیین‌های خاص خود را حفظ کرده‌اند. در این میان، میراث گران‌بهای شاهنامه‌خوانی و پرده‌خوانی، نقشی بی‌بدیل در تاروپود زندگی فرهنگی آنان ایفا می‌کند. شاهنامه‌خوانی، هنر روایت منظوم فردوسی بزرگ است که با لحن و آوازی دلنشین، داستان‌های اساطیری و حماسی ایران را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند. پرده‌خوانی نیز، روایت‌گری تصویری بر پرده‌های نقاشی شده‌ای است که صحنه‌های حماسی، مذهبی یا تاریخی را به تصویر می‌کشند و نقّال با اشاره به هر بخش، قصه را بازگو می‌کند.
شاهنامه‌خوانی؛ چشمه جوشان هویت:
این دو هنر، فراتر از یک سرگرمی صرف، کارکردی عمیق در حفظ هویت فرهنگی دارند. آقای “درویش‌زاده”، یکی از شاهنامه‌خوانان باسابقه عشایر قلعه گنج، در گفت‌وگو با اقطاع خبر می‌گوید: “وقتی شاهنامه می‌خوانیم، فقط داستان نمی‌گوییم؛ ما تاریخ و شرافت اجدادمان را زنده می‌کنیم. بچه‌ها پای این مجالس بزرگ می‌شوند و با زبان فارسی سره، با مفاهیم پهلوانی، فداکاری و آزادگی آشنا می‌شوند. اینجاست که خودشان را جزئی از یک تمدن بزرگ می‌دانند.” این مجالس، غالباً در شب‌نشینی‌ها یا در جمع‌های خانوادگی و طایفه‌ای برپا می‌شود و محفلی برای گردهمایی، انتقال دانش و تقویت همبستگی اجتماعی است. گوش سپردن به روایت رستم و سهراب، سیزده‌به‌در کیخسرو یا نبرد ایرانیان با تورانیان، نه تنها سرگرمی، بلکه آموزشی بنیادین در اخلاق و وطن‌دوستی است.
پرده‌خوانی؛ روایتگر تاریخ و باورها:
پرده‌خوانی نیز با تلفیق کلام و تصویر، تأثیر بصری و عاطفی عمیقی بر مخاطب می‌گذارد. پرده‌خوانان با اشاره به صحنه‌های نقاشی‌شده، نه تنها داستان‌های حماسی، بلکه روایات مذهبی و درس‌های زندگی را به زبان ساده و عامه‌فهم بازگو می‌کنند. دکتر “رستمی”، پژوهشگر فرهنگ بومی جنوب کرمان، معتقد است: “پرده‌خوانی ابزاری قدرتمند برای انتقال شفاهی تاریخ و باورهای دینی است. در جوامع عشایری که ممکن است دسترسی به منابع مکتوب کمتر باشد، این هنر نقش یک دایرةالمعارف زنده را ایفا می‌کند و پیوستگی نسل‌ها را تضمین می‌کند.” این هنرها، نسل جوان عشایر را به ریشه‌های خود پیوند می‌دهند و از خطر گسست فرهنگی در مواجهه با مدرنیته و رسانه‌های نوین محافظت می‌کنند.
چالش‌ها و راهکارهای حفظ و توسعه:
با وجود اهمیت بی‌بدیل این سنت‌ها، شاهنامه‌خوانی و پرده‌خوانی نیز با چالش‌هایی روبرو هستند. کاهش علاقه‌مندی نسل جوان به دلیل جذابیت‌های رسانه‌های جدید، کمبود حمایت‌های مالی از نقّالان و پرده‌خوانان، و عدم مستندسازی کافی از این میراث شفاهی، از جمله این چالش‌هاست.
برای حفظ و تداوم حیات این گنجینه‌های فرهنگی، پیشنهادهای زیر مطرح می‌شود:
شاهنامه‌خوانی و پرده‌خوانی، فراتر از یک هنر، نبض تپنده هویت فرهنگی عشایر قلعه گنج هستند. حفظ این سنت‌ها، نه تنها وظیفه‌ای در قبال گذشته است، بلکه سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای است که ریشه‌هایش در تاریخ غنی این سرزمین استوار باشد. با مشارکت دولت، نهادهای فرهنگی، سازمان‌های مردم‌نهاد و خود مردم، می‌توان امید داشت که این آواها و روایت‌ها، قرن‌ها به حیات خود ادامه دهند و هویت یک ملت را پاس بدارند.
کلمات کلیدی: شاهنامه‌خوانی، پرده‌خوانی، هویت فرهنگی، عشایر، قلعه گنج، کرمان، میراث شفاهی، فردوسی، نقّال، سنت‌های بومی.
تمامی حقوق برای پایگاه خبری اقطاع خبر محفوظ است.
