ماهی که نه تنها با داغ و فریاد و خون همراه بوده، بلکه نقطه‌‌عطف‌هایی را در سیر تحولات سیاسی و اجتماعی ایران رقم زده است که هنوز هم رد آن بر تاریخ معاصر دیده می‌شود.
برای برخی، ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ یک روز شورش بود، برای عده‌ای یک نقطه آغاز. اما در حقیقت، آن روز، خاستگاه بیداری ملتی بود که تا آن لحظه، تنها گاه و بی‌گاه در سایه مبارزات سنتی و منطقه‌ای، واکنش‌هایی به ظلم و استبداد نشان می‌داد.
قیام مردم در ۱۵ خرداد، آن هم به رهبری یک مرجع دینی، چیزی نبود که بتوان آن را به سادگی در رده دیگر حوادث پیشین قرار داد. این واقعه، سرآغاز عصری نو در مبارزات مردم ایران بود؛ عصری که به «انقلاب اسلامی» ختم شد.
جرقه‌ای بر انبار باروت
در سال ۱۳۴۲، محمدرضا شاه پهلوی طرحی موسوم به «انقلاب سفید» را به رفراندوم گذاشت؛ مجموعه‌ای از اصلاحات از جمله اعطای حق رأی به زنان، اصلاحات ارضی و تغییرات بنیادین در آموزش و دادگستری.
آنچه در ظاهر، رنگ توسعه داشت، در باطن، تهدیدی برای هویت دینی جامعه ایران بود. روحانیون، با درک این خطر، واکنشی صریح نشان دادند. در رأس آن‌ها، آیت‌الله سید روح‌الله خمینی (ره) در سخنرانی معروف خود در روز عاشورا، شاه را «خائن به اسلام»خواند.
مردم در میدان، رژیم در هراس
همین سخنان بود که بامداد ۱۵ خرداد، نیروهای امنیتی رژیم را روانه خانه او کرد تا با بازداشتش، صدای اعتراض را خاموش کنند. اما آنچه رخ داد، خلاف تصور رژیم بود.
در همان صبح، مردم قم، تهران، ورامین، پیشوا و دیگر شهرها به خیابان آمدند. موج خروشان مردم، بدون سلاح، اما با دل‌هایی مملو از ایمان و اراده، رژیم را به وحشت انداخت. شعار «یا مرگ یا خمینی»
در خیابان‌ها پیچید و تانک‌ها از پادگان‌ها بیرون آمدند. گلوله‌ها جای گفتگو را گرفت و طبق اسناد منتشر شده بعد از انقلاب، صدها و شاید هزاران نفر در آن روز به خاک افتادند. اما قیام، تنها در جسم مردم خاموش شد؛ در جان آنان بیدار ماند.
قیامی که موتور انقلاب را روشن کرد
سید حسین صابری، دبیر شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی استان کرمان در گفتگو با خبرنگار گروه سیاسی پایگاه خبری «اقطاع خبر»؛ با اشاره به همین نقطه می‌گوید:
«۱۵ خرداد ۱۳۴۲، نقطه آغاز بیداری ملت ایران بود. امام خمینی (ره) به عنوان مرجع دینی و ولی امر مسلمانان، بر اساس تکلیف شرعی علیه نظام طاغوت قیام کرد. مردم نیز به فرمان امام، به خیابان‌ها آمدند، زندان رفتند، تبعید شدند و حتی جان دادند.»
او معتقد است که این خیزش، موتور انقلاب را به حرکت درآورد؛ حرکتی که گرچه سرکوب شد، اما تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در شکل‌های مختلف ادامه پیدا کرد:
«این خیزش، موتور انقلاب را به حرکت درآورد و مبارزه آشکار و پنهان ملت ایران تا ۲۲ بهمن ۵۷ ادامه یافت.»
در شهر کرمان نیز، مانند بسیاری از شهرهای ایران، فضای بعد از ۱۵ خرداد، سراسر التهاب بود. نه فقط روحانیون بلکه عموم مردم با نگرانی اوضاع را پیگیری می‌کردند.
محمدرضا قنبری، بازنشسته ۶۷ ساله و اهل محله شرف‌آباد کرمان، به یاد می‌آورد که چگونه این حادثه نگاه خانواده‌ها را به رژیم عوض کرد او به خبرنگار «اقطاع خبر» می‌گوید: یادم هست آن سال‌ها در کرمان هم، مردم خبرها را پنهانی دنبال می‌کردند. وقتی شنیدیم امام خمینی (ره) دستگیر شده، همه مضطرب بودند. پدرم گفت: این مرد بزرگ، شاه را به لرزه انداخته. از همان‌جا فهمیدیم که اتفاق بزرگی افتاده است.
فاطمه افشار، فرهنگی بازنشسته که خود در سال‌های بعد از قیام نوجوان بوده، اما خاطرات مادرش را با شور زیادی به خبرنگار «اقطاع خبر» نقل می‌کند: مادرم همیشه می‌گفت که آن روز فهمیدیم فقط یک رهبر دینی می‌تواند مردم را به میدان بیاورد، نه حزب و نه سیاستمدار. این خیلی برای ما مهم بود، چون نشان داد که رهبری امام، مردمی و واقعی‌ست.
سجاد ابراهیمی، دانشجوی تاریخ در دانشگاه شهید باهنر کرمان، هم از منظر تحلیل‌گرایانه‌تری به ماجرا نگاه می‌کند و وقتی خبرنگار «اقطاع خبر» نظر او را راجع به قیام ۱۵ خرداد می‌پرسد، می‌گوید: ۱۵ خرداد فقط یک واقعه مذهبی نیست. آن روز، مردم فهمیدند که می‌توانند خودشان سرنوشتشان را تغییر دهند . بنابراین این قیام یه اعتراض ملی بود؛ ریشه‌دار، با رهبری خاص و باور عمومی.
قیام ۱۵ خرداد، آغازگر راهی شد که در نهایت، با بازگشت امام به میهن و پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۵۷ به ثمر نشست.
خرداد، ماه تاریخ‌ساز
اما خرداد، فقط با آن روز شناخته نمی‌شود. سوم خرداد ۱۳۶۱، با آزادسازی خرمشهر در عملیات بیت‌المقدس، غرور ملی را دوباره شعله‌ور کرد. و سرانجام، ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، با رحلت امام خمینی، ایران یک بار دیگر در سوگ نشست. سید حسین صابری این سه روز را حلقه‌های زنجیری می‌داند که ماه ایستادگی را ساختند، او می‌گوید: از فریاد ۱۵ خرداد، تا فتح سوم خرداد، تا داغ ۱۴ خرداد، همه‌اش یک مسیر است؛ مسیر آگاهی، ایستادگی و ایمان.
و شاید رمز ماندگاری خرداد همین باشد؛ ماهی که در آن ملت ایران، بارها آزموده شد و سربلند بیرون آمد. فریاد آن روزها، گرچه در فضای خفقان گم شد، اما در دل تاریخ ماند.
و امروز، هر خرداد، فرصت دوباره‌ای‌ست برای به خاطر سپردن اینکه ملت‌ها زمانی زنده‌اند که تاریخ خود را فراموش نکنند. ۱۵ خرداد، فقط آغاز یک قیام نبود، آغاز یک بیداری بود؛ بیداری‌ای که همچنان ادامه دارد.
انتهای خبر/ پسند
