خیابان‌های شهر و فروشگاه‌های کوچک و بزرگ پر از رنگ و نقش دفتر و مداد و کیف‌هایی شده که چشم هر دانش‌آموزی را خیره می‌کند. اما در کنار این اشتیاق، دغدغه‌ای فرهنگی ذهن بسیاری از خانواده‌ها را مشغول کرده است. تصاویری که روی جلد لوازم‌التحریر به چشم می‌خورند و میزان هماهنگی آن‌ها باهویت بومی و فرهنگی ایرانی.

 کافی است به یکی از مغازه‌های نوشت‌افزار در سطح شهر مراجعه کنید. مقصدم میدان مشتاق و حوالی خیابان شریعتی کرمان بود. دفتری با تصویر مرد عنکبوتی، کیف‌هایی با پرنسس‌های دیزنی و مدادهایی با عکس‌های شخصیت‌های پویانمایی‌های غربی به‌وفور دیده می‌شوند. این نمادها با رنگ‌های پرزرق‌وبرق و طراحی حرفه‌ای، انتخاب اول بسیاری از کودکان شده‌اند. اما همین انتخاب، به اذعان والدین، می‌تواند کودکان را ناخودآگاه به سمت الگوهای بیگانه سوق دهد.

وقتی شخصیت انیمیشن‌های خارجی الگو می‌شود

 وارد یکی از مغازه‌های لوازم‌التحریر شدم. شور کودکان و نوجوانان برای خرید نوشت‌افزار جدید وصف‌ناشدنی بود. نزد یکی از مادران مشغول خرید رفت. این بانوی کرمانی خودش را مریم جهان‌شاهی خودش را کارمند معرفی کرد. در گفتگو با او متوجه شدم دخترش دانش‌آموز مقطع دبستانی است.

وی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری «اقطاع خبر»؛ با اشاره به وضعیت خرید نوشت‌افزار اظهار کرد: دخترم به شخصیت السا از پویانمایی فروزن علاقه بسیاری دارد. هر بار برای خرید دفتر می‌رویم، سراغ همین تصویر می‌رود. من نمی‌توانم هر بار نه بگویم، اما از طرفی دوست ندارم الگوی ذهنی او شخصیت‌هایی باشد که هیچ ارتباطی بافرهنگ ایرانی و اسلامی ندارند.

 جهان‌شاهی تصریح کرد: استان کرمان دارای آثار و ابنیه تاریخی متعددی است که برخی از این آثار تاریخی به ثبت جهانی رسیده‌اند. پیشنهادم به تولیدکنندگان داخلی این است که علاوه بر استفاده از شخصیت‌ها و چهره‌ها بر روی نوشت‌افزار از تصاویر ابنیه و آثار تاریخی بومی استان کرمان نیز استفاده شود.

لزوم تصویرسازی ابنیه تاریخی کشور بر نوشت‌افزار

 وی افزود: این اقدام علاوه بر آشنایی دانش‌آموزان با آثار تاریخی، موجب می‌شود که خانواده‌ها نیز نسبت به کسب اطلاعات در مورد این آثار علاقمند شوند و حتی به استان ما سفر کنند.

 آن‌طرف‌تر پدری را دیدم که با دو پسر نوجوان خود در حال انتخاب و خرید نوشت‌افزار بود. وی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری «اقطاع خبر»؛ گفت: فرزندانم با شوروشوق از قهرمانان غربی حرف می‌زند، اما وقتی درباره آرش کمانگیر یا رستم از او می‌پرسم، چیز زیادی نمی‌داند. بخشی از این موضوع به همین تصاویر روی لوازم‌التحریر برمی‌گردد که هر روز مقابل چشم اوست.

 کارشناسان تعلیم‌وتربیت معتقدند لوازم‌التحریر تنها ابزار آموزشی نیستند؛ آن‌ها کارکرد نمادین و فرهنگی نیز دارند. برخی معتقدند کودک روزانه بارها با دفتر و کیف خود مواجه می‌شود. این تصاویر مکرر، ذهن او را شکل می‌دهند و ناخودآگاه به بخشی از نظام هویتی او تبدیل می‌شوند. وقتی شخصیت‌های خارجی غالب باشند، طبیعی است که کودک همان‌ها را به‌عنوان قهرمان بپذیرد.
 

ضرورت ارتقاء تصویرسازی تولیدات نوشت‌افزار داخلی

 آنچه بیش از همه به چشم می‌آید، نبود شخصیت‌های ایرانی – اسلامی و استفاده از آثار و ابنیه تاریخی در طراحی‌های بازار است. اسطوره‌هایی مانند رستم و سهراب، یا قهرمانان ملی و علمی همچون ابن سینا، پروفسور حسابی و شهید حاج‌قاسم سلیمانی، شهیدان اقتدار و آثار تاریخی همچون باغ شاهزاده ماهان، کاروان‌سرای گنجعلی‌خانی، کاروان‌سراهای متعدد کرمان و غیره کم‌تر بر جلد دفاتر و کیف‌ها دیده می‌شوند. حتی نمادهای محلی کرمان همچون قالی کرمان، باغ شاهزاده یا ارگ بم می‌توانند به زیبایی روی محصولات بنشینند، اما حضورشان بسیار کم‌رنگ است.

 به یکی دیگر از مغازه‌های لوازم‌التحریر مراجعه کردم. فروشنده این مغازه که در بطن بازار کرمان مغازه دارد در خصوص شرایط فعلی نوشت‌افزار در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری «اقطاع خبر»؛ گفت: دفاتر با طرح‌های خارجی بیش‌تر فروش می‌روند، چون بچه‌ها به آن‌ها علاقه دارند. طرح‌های ایرانی هم هست، اما خیلی ساده‌اند و جذابیت بصری لازم را ندارند.

 این فروشنده به نکته مهمی اشاره کرده و به باور کارشناسان این عرصه بخشی از این مسئله به ضعف طراحی و بازاریابی در صنایع داخلی بازمی‌گردد. تولیدکنندگان داخلی غالباً به‌جای سرمایه‌گذاری روی طراحی خلاقانه و شخصیت‌پردازی بومی، به طرح‌های ساده و تکراری بسنده می‌کنند. نتیجه آنکه خانواده‌ها مجبور می‌شوند میان «جذابیت» و «هویت فرهنگی» یکی را انتخاب کنند.

کرمان می‌تواند پیش‌گام عرصه تصویرسازی آثار تاریخی بر نوشت‌افزار باشد

 
 در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای تغییر این روند صورت‌گرفته است. برخی تولیدکنندگان، دفاتری با تصویر شخصیت‌های شاهنامه یا نقوش ایرانی عرضه کرده‌اند. همچنین مجموعه‌هایی با طرح سرداران دفاع مقدس یا بزرگان علم ایران روانه بازار شده است. هرچند این تلاش‌ها هنوز محدود و پراکنده است.

 آنچه مسلم است این است که توجه به این موضوع تنها وظیفه تولیدکننده نیست. نهادهای فرهنگی، آموزش‌وپرورش، شهرداری‌ها و حتی رسانه‌ها می‌توانند در ترویج استفاده از نمادهای بومی نقش ایفا کنند. برگزاری جشنواره‌های طراحی لوازم‌التحریر، حمایت مالی از تولیدکنندگان خلاق و معرفی شخصیت‌های بومی در قالب پویانمایی و کتاب کودک، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به این جریان کمک کند.

 آغاز سال تحصیلی تنها زمان خرید لوازم‌التحریر نیست، بلکه فرصتی است برای بازنگری در نوع الگوهایی که هر روز مقابل چشم فرزندان ما قرار می‌گیرد. اگرچه لوازم‌التحریر ابزاری ساده به نظر می‌رسند، اما در عمل رسانه‌ای فرهنگی هستند که می‌توانند ذهن نسل آینده را شکل دهند. آنچه مسلم است این است بسیاری از خانواده‌های کرمانی امروز بیش از هر زمان دیگر به این مسئله آگاه شده‌اند و خواستار آن هستند که فرزندانشان در کنار لذت از رنگ و طرح زیبا، با قهرمانان واقعی فرهنگ ایرانی و اسلامی نیز آشنا شوند.

 کرمان با پشتوانه غنی تاریخی و فرهنگی می‌تواند پیش‌گام این حرکت باشد؛ شهری که نمادهایی جهانی؛ چون ارگ بم و باغ شاهزاده را در دل خود دارد، بی‌تردید ظرفیت آن را دارد تا در جلد دفتر دانش‌آموزانش نیز هویت ایرانی را زنده کند. تنها کافی است اراده‌ای جمعی میان تولیدکنندگان، نهادهای فرهنگی و خانواده‌ها شکل گیرد تا دغدغه امروز به فرصتی برای تقویت ریشه‌های هویت ملی در نسل فردا تبدیل شود.

انتهای خبر/ م