مدیر مرکز کرمانشناسی عنوان کرد: او حدود هفت قرن پیش، نه تنها فرمانروایی سیاسی بلکه نقشی فرهنگی و تمدنی را نیز ایفا کرد و با نگاه آینده‌نگر خود، فضاهای علمی و آموزشی برجسته‌ای در کرمان بنیاد گذاشت. این زن فرهیخته، که خود از شاعران و دانشمندان زمان به شمار می‌رفت، با ساخت بنایی چون قبه سبز، نشان داد چگونه می‌توان قدرت را با فرهنگ درآمیخت و از دل آن، جامعه‌ای بالنده ساخت.
وی عنوان کرد: در تاریخ رسمی کم‌تر از زنان سخن به میان آمده است، اما این غفلت تاریخی، گواه نبودن آنان نیست. کافی است نگاهی بیندازیم به زنانی که در سایه گمنامی، بزرگ‌مردانی چون خواجو، افضل‌الدین کرمانی و ابوحامد کرمانی را در دامان خود پروراندند.
پرورش‌یافتگان فرهنگ، تربیت‌شدگان زنانی فرهیخته
گلاب‌زاده ادامه داد: این پرورش‌یافتگان فرهنگ، بی‌گمان تربیت‌شدگان زنانی فرهیخته بوده‌اند؛ زنانی که شاید نام‌شان در کتیبه‌ها نیامده، اما اثرشان در سطر به سطر تاریخ کرمان جاری است. آنان نشان دادند که در شرایط دشوار نیز می‌توان زمینه‌های رشد علمی و فرهنگی را برای نسل آینده فراهم کرد.
این تاریخ‌شناس کرمانی در ادامه توضیح داد:
در گذشته، آموزش زنان کرمانی در حد آموزش قرآن کریم و اشعار حافظ توسط ملا مکتبی‌ها بود. اما همین آموزش‌های به ظاهر ابتدایی، استعدادهایی را شکوفا کرد که در فضای فرهنگی و اجتماعی کرمان، حضوری جدی یافتند.
وی اظهار کرد: با شروع قرن چهاردهم شمسی و تغییر ساختار آموزشی از مکتب‌خانه به مدرسه، تحولی عمیق در زندگی دختران و زنان این سرزمین رخ داد. آن‌ها آرام‌آرام از حاشیه‌نشینی فرهنگی فاصله گرفتند و توانستند در متن حیات اجتماعی جایگاهی برای خود تعریف کنند.
این تاریخ‌شناس کرمانی بیان کرد: حضور زنان در عرصه آموزش و پرورش، نه تنها درهای دانایی را به روی آنان گشود، بلکه امید را نیز در دل جامعه‌یفرهنگ‌دوست کرمان زنده کرد. زنانی چون عصمت جلیل‌وند، منور خالقی، شوکت و آفاق گواشیری پیشگامانی بودند که در دورانی سخت، گام به میدان گذاشتند.
وی افزود: آنان نخستین نسلی بودند که در برابر بی‌سوادی ایستادند و به روشنی، معنای دانایی را برای زنان کرمانی بازتعریف کردند. نام این بانوان، در حافظه فرهنگی کرمان نه به عنوان صرفاً معلمان، که به‌عنوان سازندگان راه، ماندگار شده است.
زيتون خاتون، زن فرهنگسازی کرمانی
مدیر مرکز کرمانشناسی مطرح کرد: اگر از زنان فرهیخته قرون معاصر فاصله بگیریم و به ژرفای تاریخ کرمان نگاه کنیم، یکی از نمونه‌های درخشان تأثیر زنان در فرهنگسازی، زیتون خاتون است. زنی از خاندان امرای هرات، که در روزگار سلجوقیان کرمان، در پی جنگ و اسارت، به دربار کرمان آمد و به همسری ملک ارسلان سلجوقی درآمد.
مدرسه عصمتی اولین مدرسه کرمان
گلاب‌زاده بیان کرد: او با بهره از دانشی که در دیار خود اندوخته بود، نه‌تنها در فضای سیاسی، بلکه در ساختار فرهنگی کرمان نیز نقش‌آفرینی کرد. مدرسه‌ای که به نام او، با لقب عصمت الدوله، شناخته می‌شود، نزدیک به ۹۰۰ سال قدمت دارد.
وی عنوان کرد: مدرسه «عصمتی» در ضلع جنوبی آستانه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان قرار داشت. گرچه امروز تنها قطعه‌زمینی از آن بر جای مانده، اما در منابع تاریخی، از آن به عنوان یکی از نهادهای تأثیرگذار فرهنگی کرمان یاد شده است.
این تاریخ‌شناس کرمانی توصیح داد: زیتون‌خاتون را تاریخ‌نگاران زنی عاقل و خیرخواه خوانده‌اند. مدارسی که از او به یادگار مانده، مانند مدرسه درب ماهان گویای نگاه بلند او به نیازهای فرهنگی جامعه بوده است.
گلاب‌زاده در ادامه توضیح داد: موقوفاتی که تحت عنوان «اوقاف عصمتی» به ثبت رسیده، نشان می‌دهد این بانوی فرهیخته تا چه اندازه آینده‌نگر بوده است. تجربه زندگی در دربار هرات و آشنایی با اهل علم و ادب، سبب شد زیتون خاتون نگاهی متفاوت به آموزش و فرهنگ داشته باشد.
وی افزود: خاتون، با توانایی مدیریتی‌اش، ملک ارسلان را نیز با خود همراه کرد؛ همراهی‌ای که راه را برای تداوم اندیشه فرهنگی در کرمان هموار ساخت. نقش چنین زنانی در شکل‌گیری بسترهای فرهنگی، بی‌بدیل و الهام‌بخش است.
این تاریخ‌شناس کرمانی بیان کرد: در کنار مدرسه عصمتی، نمی‌توان از قبه سبز یا همان مدرسه ترکان خاتون چشم پوشید. این بنا یکی از نمادهای باشکوه فرهنگ و تمدن کرمان در قرون میانه است. قبه سبز با معماری منحصربه‌فرد خود، نه‌تنها مکانی برای آموزش، که جلوه‌ای از زیبایی‌شناسی فرهنگی در آن دوران بود.
وی ادامه داد: ترکان خاتون با دقت، هنرمندترین معماران زمان را برگزید و بنایی خلق کرد که با تزیینات ظریف، گچ‌کاری‌های رنگارنگ، کاشی‌کاری‌های معرق و ستون‌های پیچکی، چشم هر بیننده‌ای را می‌نواخت.
مدیر مرکز کرمانشناسی مطرح کرد: این ستون‌ها، به احتمال فراوان، الگویی شدند برای ساخت ایوان مسجد جامع کرمان که اندکی بعد از آن بنا نهاده شد. قبه سبز در محله‌ای ساخته شد که آن زمان به «ترک‌آباد» شهرت داشت؛ محله‌ای که نامش را از حضور و آبادانی ترکان قراختائی گرفته بود.
گلاب‌زاده تاکید کرد: امروز آن را با نام همان بنا، یعنی قبه سبز می‌شناسیم. این مدرسه را می‌توان به‌حق «دانشگاه هشت‌صدساله کرمان» نامید؛ مرکزی که قرن‌ها محل رفت و آمد عالمان، طلاب و جویندگان دانش بود.
وی عنوان کرد: ترکان خاتون با ساخت چنین بنایی، نشان داد که چگونه می‌توان از دل اقتدار سیاسی، سرمایه‌ای فرهنگی برای آینده ساخت. زنان بزرگی چون ترکان خاتون و عصمت الدوله، در دورانی که مفهوم آموزش زنانه نه رسم بود و نه مقبول، با شجاعت و دوراندیشی، پایه‌های نهادهایی را گذاشتند که تا امروز اثرگذار مانده‌اند.
این تاریخ‌شماس کرمانی افزود: اگر امروز ما از کرمان به عنوان شهری با پیشینه علمی و فرهنگی یاد می‌کنیم، این میراث، حاصل اراده مردانی نیست که تنها بر تخت نشسته‌اند، بلکه نتیجه مشارکت زنانی است که در سکوت تاریخ، بنایی از فرهنگ برپا کردند.
انتهای خبر/ پسند
