توازن صبر و مصیبت:

 امام (علیه‌السلام) در این گفتار حکیمانه به دو نکته اشاره می‌کند. نخست توازن در میان صبر و مصیبت و سپس بربادرفتن اجر انسان به‌خاطر بی‌تابی و جزع. می‌فرماید: «صبر و شکیبایی به‌اندازه مصیبت نازل می‌شود و کسی که دستش را (به‌عنوان بی‌تابی و ناشکری) به هنگام مصیبت بر زانو زند اجر او ضایع می‌گردد (و پاداشی در برابر مصیبت نخواهد داشت)» ; (یَنْزِلُ الصَّبْرُ عَلَی قَدْرِ الْمُصِیبَةِ، وَمَنْ ضَرَبَ یَدَهُ عَلَی فَخِذِهِ عِنْدَ مُصِیبَتِهِ حَبِطَ عَمَلُهُ).

 شک نیست که در زندگی دنیا همیشه مشکلاتی بوده و خواهد بود. این طبیعت حیات دنیاست؛ ولی خداوندی که انسان را برای زندگی در این جهان آفریده نیروهایی در وجود او برای مقابله با مشکلات خلق کرده از جمله صبر و تحملی است که به انسان داده تا بتواند مصائب را برتابد.

گاه دیده‌ایم مادری که فرزند عزیزش را در جوانی از دست می‌دهد، لحظات اول چنان بی‌تابی می‌کند که گویی می‌خواهد جان به جان‌آفرین تسلیم نماید؛ اما ساعات یا ایامی می‌گذرد، کم‌کم آرامش بر وجود او مسلط می‌شود؛ گویی نیرویی از درون او می‌جوشد و با آن مصیبت بزرگ به مبارزه بر می‌خیزد و تدریجاً آن را مهار می‌کند و هر قدر مصیبت سنگین‌تر باشد این نیروی مقاومت که نامش صبر و شکیبایی است قوی‌تر است. البته افرادی هم پیدا می‌شوند که بر خلاف این اصل کلی رشته صبر را از دست می‌دهند؛ یا دست به خودکشی می‌زنند و یا مرگ ناگهانی به زندگی آنها پایان می‌دهد. این بیان امام (علیه‌السلام) در واقع مایه تسلی خاطر برای تمام مصیبت‌دیدگان است که وقتی با مصیبت روبرو می‌شوند بی‌تابی نکنند و بدانند خدا صبر لازم را به آن‌ها مرحمت خواهد کرد.

 بعضی از مفسران نهج‌البلاغه تفسیری برای این جمله ذکر کرده‌اند که به‌ظاهر مراد امام (علیه‌السلام) نیست و آن این که تلخی صبر همیشه به‌اندازه تلخی مصیبت است و این خود واقعیتی است.

 اما این که امام (علیه‌السلام) می‌فرماید: کسی که دست خود را به هنگام مصیبت به‌زانو بزند اجر او ضایع می‌گردد به سبب چیزی است که در روایات اسلامی آمده است که اگر انسان در مقابل مصیبت صبور و شکور باشد خداوند به او پاداش می‌دهد و اگر ناشکری و بی‌تابی و جزع کند اجر و پاداشی نخواهد داشت، چنان که در ضمن حکمت ۲۹۱ خواهد آمد که امام (علیه‌السلام) به هنگام تسلیت به «اشعث بن قیس» درباره مرگ فرزندش فرمود: «إنْ صَبَرْتَ جَری عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَأنْتَ مَأْجوُرٌ، وَاِنْ جَزِعْتَ جَری عَلَیْکَ الْقَدَرُ وَأنْتَ مَأْزورٌ؛ اگر صبر کنی مقدّرات انجام می‌شود و تو اجر و پاداش خواهی داشت و اگر بی‌تابی کنی باز هم مقدّرات انجام می‌شود و تو گناهکار خواهی بود». این مطلب در بحارالانوار نیز با اندک تفاوتی از امام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده است.

 البته گریه و عزاداری برای مرگ عزیزان در اسلام ممنوع نیست، زیرا سرچشمه‌های عاطفی دارد و اسلام هرگز با عواطف مردم مبارزه نکرده است. آنچه ممنوع است بی‌تابی و اظهار ناشکری و حرکات و سخنانی است که دلیل بر شکایت از تقدیرات الهی باشد. حدیث معروف پیامبر (صلی‌الله علیه واله) که به هنگام وفات فرزندش ابراهیم در کتب مختلف نقل شده نیز اشاره به همین معناست؛ هنگامی که خبر وفات فرزند به او رسید اشک در چشمان حضرت حلقه زد و سرازیر شد. شاید بعضی به آن حضرت ایراد کردند، فرمود: «تَدْمَعُ الْعَیْنُ وَیَحْزَنُ الْقَلْبُ وَلا نَقُولُ ما یُسْخَطُ الرَّب؛ چشم می‌گرید و قلب محزون می‌شود؛ اما چیزی که موجب خشم خدا شود نمی‌گویم»
 
منبع: نهج‌البلاغه
انتهای خبر/ طهماسبی