در این راستا گفتگوی تفصیلی با حامد مصطفوی عضو هیأت علمی گروه معارف دانشگاه حضرت ولی‌عصر (عج) رفسنجان داشته‌ایم که مشروح آن را در گزارش زیر می‌خوانید.
 

اقطاع خبر: چگونه می‌توان فلسفه عاشورا و آیین اربعین را به‌عنوان «منشور مقاومت» در برابر جنگ‌های ترکیبی رژیم صهیونیستی علیه ایران تحلیل کرد؟

مصطفوی: قیام‌ عاشورا مهم‌ترین‌ حادثه و نماد مقاومت‌ در تاریخ‌ شیعه است‌ به طوری‌ که‌ صورت‌ و سیرت تشیع را دگرگون‌ و به آن‌ پشتوانه‌ حماسی‌ و عاطفی‌ داد و تشیع‌ را به‌ مذهب‌ حماسه‌ و خون تبدیل کرد.‌ مقاومت اسلامی شیعی با الهام گرفتن از سنت ائمه و به ویژه حماسه عاشورا، همیشه در جلوی صف دفاع از آرمان­های اسلام بوده است.

قیام عاشورا مهم‌ترین نماد مقاومت شیعه

در واقع مهم‌ترین نماد مقاومت در شیعه واقعه کربلا است و ایثاری که امام حسین علیه‌السلام و یاران ایشان انجام دادند که به نوعی پیام‌آور مقاومت در برابر ظلم و ستم و گسترش عدالت‌خواهی در جهان است و همین امر باعث شد که بسیاری از گروه‌های غیرشیعی نیز به آن تمسک جسته و آن را الگوی خود در مقابله با ظلم نمایند.
در دوره­های مختلف تاریخی نیز شاهد قیام­هایی هستیم که با الگوگیری از حماسه کربلا و سخنان و اهداف امام حسین علیه‌السلام رخ داده است. لذا آثار اجتماعی نهضت سیدالشهدا علیه‌السلام مبنای بسیاری از حرکت‌های شیعیان و غیر آن‌ها بود و امروزه شیعیان را در جهان به عنوان الگویی که در برابر ظلم تسلیم نمی شوند، معرفی می کند.

 کما اینکه بخشی از آثار اجتماعی قیام عاشورا در انقلاب ایران و جنگ تحمیلی هشت ساله و نیز جنگ تحمیلی ۱۲ روزه مشاهده شد؛ به گونه‌ای که تمام محاسبات دشمن به هم ریخت و تجربه‌ای را که از حمله به دیگر کشورها داشتند، هرگز در ایران اسلامی شیعی به وقوع نپیوست.

 راهپیمایی ها و تجمع‌های میلیونی در روزهای محرم و اربعین حسینی از بلوغ سیاسی و فکری رهروان آن حضرت نشأت می‌گیرد و این عزاداری‌ها یک حرکت فرهنگی و سیاسی است و الا در همان مسجد و حسینیه محدود می‌شد و به کف خیابان‌ها کشیده نمی‌شد و از همین رو است که به حرکت‌های آزادی‌بخش و سرنگونی استبداد و ظلم در جهان می‌انجامد و سبب به وجود آمدن یک نیروی بزرگ اجتماعی در سرکوب ظالمان می‌شود و ضمن ضمانت استمرار تفکر شیعه، روح مقاومت، ظلم‌ستیزی و استکبارستیزی را در میان نسل جوان نهادینه می‌سازد.

مقاومت، مفهومی به گستردگی مقاومت در برابر حمله نظامی و نیز نبرد سایبری، روانی و اطلاعاتی است؛ کما اینکه مفهوم و شکل جنگ‌ها نیز متحول شده است. از آن‌جا که جنگ‌ مستلزم صرف هزینه‌های فراوان است و تلفات و خسارت‌های زیادی را به بار می‌آورد و دشمنان همواره در چشم جامعه دشمن منفورند، سعی شده که جنگ متضمن غلبه همه‌ جانبه بر دشمن باشد و بدون خسارات و تبعات جانی، مالی و فرهنگی، اهداف خود را نیز تحقق بخشد.

پیاده‌رروی اربعین تبیین قیام حسینی مبتنی بر الگوی زینبی است

بنابراین گونه‌های جدیدی از جنگ باز تولید شده و در شکل‌ها و قالب‌های متفاوتی بروز و ظهور یافته‌اند، از جمله جنگ اقتصادی، جنگ فرهنگی، جنگ نرم، جنگ رسانه‌ای. دشمن ابزارهای هم عرض و مختلف را در یک زمان و با یک فرماندهی واحد به کار می‌گیرد تا در نهایت بتواند نظامی را که با یک جنگ بسیط و یک‌ سویه شکست نمی‌خورد با جنگ ترکیبی شکست دهد.

غرض از این‌ جنگ‌ها، شکست دشمن در عرصه‌هایی است که نقطه ضعف او به شمار می‌آید و با از بین رفتن آن‌ها، کارکرد دشمن از بین می‌رود و زمینه شکست او فراهم می‌آید. گاهی دشمنان برخی از جنگ‌های برشمرده شده را مقدمه تضعیف دشمنان خود قرار می‌دهند و در نهایت با تهاجم و جنگ نظامی، کار دشمن را یکسره می‌کنند. لذا مقاومت هم باید به گستردگی همین مفهوم جنگ باشد، چراکه اگر در یکی از این عرصه ها شکست داده شویم، دشمن وارد فاز جدید و مرحله دیگری از نبرد خواهد شد.

اقطاع خبر: آیا می‌توان گفت که حماسه‌سازی مردم ایران در مناسک اربعین، نوعی پاسخ فرهنگی و نرم به تجاوزگری‌ها و تهدیدهای رژیم صهیونیستی است؟

مصطفوی: پیاده‌روی اربعین در واقع تبیین قیام حسینی مبتنی بر الگوی زینبی است. عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب کبری سلام‌الله‌علیها  از مسیر کربلا تا کوفه، از کوفه تا شام و در مسیر برگشت خسته، تشنه، محزون و گرسنه بود. وقتی به این مسیر می‌رویم، این مسیر یادآور ایثار و گذشت و فداکاری‌های حضرت زینب کبری و دیگر اهل بیت امام حسین علیه‌السلام است و از همین رو، این حرکت خود به عنوان حفظ شعائر اسلامی است.

ممکن است به ذهن خطور کند که شاید پیاده رفتن به زیارت، مربوط به زمان گذشته است که امکانات محدود بود و معمولاً افراد با پای پیاده طی مسیر می‌کردند. حال اینکه در همان زمان گذشته نیز با آن‌که امکانات سواره رفتن وجود داشت، اما برای رفتن پیاده ثوابی بسیار زیاد ذکرشده که باعث رغبت شیعیان به طی این مسیر به ‌صورت پیاده شده است.

حضور در پیاده‌روی اربعین پاسخ عملی به استکبار است 

پیاده‌روی اربعین نماد استقامت در راه حق است و کسانی که قدم در این مسیر می‌گذارند، لشکریانی هستند که به دشمنان ایران اسلامی پیام استقامت در راه حق را مخابره می‌کنند.

حرکت امام حسین علیه‌السلام، حرکتی سیاسی بوده لذا راهپیمایی اربعین ایشان نیز همین‌گونه است و امسال نیز با توجه به شدت جنایات رژیم صهیونیستی و تحولات منطقه، رنگ و بوی سیاسی و استکبارستیزی آن بیشتر نیز هست و قرار است شعارهای «مرگ بر اسرائیل» بیشتر از همیشه شنیده شود. بنابراین اربعین، پاسخ عملی امت به استکبار است و شعارها و نمادهایش، بیانیه زنده این پاسخ تاریخی است

اقطاع خبر: از نگاه شما، چه نسبتی میان منطق «هیهات‌منّا‌الذله» و مواجهه امروز ملت ایران با تهدیدات امنیتی، اطلاعاتی و سایبری دشمن برقرار است؟

مصطفوی: امام حسین علیه‌‌السلام در روز عاشورا در برابر سپاهیان عمر‌بن‌سعد خطبه‌ای خواند و فرمود: «اَلَا وَ إِنَّ الدَّعِی ابْنَ الدَّعِی قَدْ تَرَکنِی بَینَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیهَاتَ لَهُ ذَلِک مِنِّی هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة؛ این فرومایه (عبیدالله بن زیاد)، فرزند فرومایه‌ای دیگر (زیاد بن ابیه)، مرا بین دو راهی کشته‌شدن با شمشیر و یا قبول خواری قرار داده است؛ هیهات که ما زیر بار ذلّت و خواری برویم».

لذا این شعار در حقیقت، انتخاب شهادت از میان دوگانه شهادت و یا خواری است. شعار «هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ» شمولی عام و گستره‌ای جهانی دارد. ما از مکتب امام حسین علیه‌السلام به عنوان مبارزه حق با باطل در زمان خودمان کمک می‌گیریم، آینده‌ها هم همین مبارزه را دارند و لذا یک مسئله شخصی نیست بلکه یک هدف مستمرِ انسانی است.

گفتمان ایرانی‌ها همواره گفتمان عاشوراست

جریان امام حسین علیه‌السلام فراتر از جهان اسلام هم تأثیر می‌گذارد. چون اهداف، اهدافی است که در غیراسلام هم وجود دارد. بنابراین وقتی می‌گوییم «هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ». این منحصر به جامعه اسلامی نیست، بلکه هر انسانِ آزاده‌ای همان تعبیر امام حسین علیه‌السلام یعنی «هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ» را می‌گوید و در دوگانه مرگ با عزت و یا زندگی با ذلت، شهادت را برمی‌گزیند.

مؤمنان نمى‏‌گذارند تا زورمندان بى‏‌رحم تمام سرمايه‌‏ها و افتخارات آن‌ها را بر باد دهند. نزد آنان تن به شمشير دادن بر تسليم ذليلانه در برابر زورمندان غاصب ترجيح دارد و اين همان درسى است كه امام حسين‏ علیه‌السلام در ميدان نينوا در روز عاشورا به جهانيان آموخت و در جمله‏‌هاى تاريخى و ماندگارش را فرمود.

اینکه چرا با وجود تمامی کاستی‌های مادی در جمهوری اسلامی ایران، مردم همواره از ارزش‌های دینی دفاع می‌کنند و به مقاومت و یاوری مظلوم و دشمنی با ظالم ادامه می‌دهند، به این نکته معرفتی و ارزشی برمی‌گردد و لذا ایرانیان در برابر هر تهدیدی، متأثر از گفتمان عاشورا، در انتخاب بین دوگانه عزت و ذلت، بی‌هیچ تردیدی عزت را برمی‌گزینند و این خود راز تفاوت ملت مسلمان ایران با دیگر ملت‌های مسلمان است.

اقطاع خبر: راهپیمایی اربعین چگونه می‌تواند به بازسازی سرمایه اجتماعی ایران در شرایطی که دشمن به‌ دنبال فرسایش درونی است، کمک کند؟

مصطفوی: تأثیر مثبت دین‌داری افراد بر سرمایه اجتماعی در برخی از مطالعات تجربی به اثبات رسیده است و پژوهشگران دین را عاملی تعیین‌کننده در افزایش سرمایه اجتماعی می‌دانند. سرمایه مذهبی می‌تواند اغلب جنبه‌های مثبت سرمایه اجتماعی همچون مشارکت را پوشش داده و بسیاری از نقص‌های آن را مرتفع نماید.

اربعین حسینی تقویت‌کننده جهان اسلام و محور مقاومت 

 وجود سرمایه مذهبی سبب می‌شود تا سرمایه‌های فیزیکی، انسانی و اجتماعی به ‌درستی مورد استفاده قرار گیرد. هرچه ایمان و معنویت در میان افراد جامعه اسلامی قوی‌تر و عمیق‌تر باشد، هنجارهای اجتماعی در آن جامعه رواج بیشتری خواهد یافت و سرمایه اجتماعی بیش‌تر خواهد شد.

یک نوع از سرمایه اجتماعی شناختی، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی است. وجود هنجارهایی در افراد که در روابط میان آن‌ها تأثیر مثبت می‌گذارد و تعامل آن‌ها را افزایش می‌دهد، نوعی سرمایه اجتماعی تلقی می‌شود. اسلام مروج هنجارهای مؤثر در گسترش و تعمیق روابط میان انسان‌هاست که این هنجارها در قالب اخلاق اسلامی قرار می‌گیرد.

انسان‌ها در مکتب اسلام طوری تربیت می‌شوند که اصول اخلاقی به صورت صفات درونی آن‌ها در می‌آید. مدارا و فداکاری نمونه‌ای از هنجارها و اصول اخلاقی هستند که تأثیر مهمی بر گسترش و بهبود روابط اجتماعی در جامعه اسلامی دارد و راهپیمایی اربعین بستری را فراهم کرده که مردم ذیل پرچم امام حسین علیه‌السلام این همبستگی و ترجیح منافع دیگران بر منفعت شخصی را تمرین می‌کنند.

پیاده‌روی اربعین، شبکه‌های روابط میان افراد جامعه را تقویت می‌کند و حتی پای خود را از ملت ایران فراتر می‌گذارد و سرمایه اجتماعی جهان اسلام و محور مقاومت را تقویت می‌کند و روابط میان مسلمانان را ارتقا می‌بخشد.
 

اقطاع خبر: برخی تحلیل‌گران معتقدند انسجام ملی حول محور اربعین، بزرگ‌ترین پاسخ اجتماعی به جنگ نرم دشمن است. نظر شما چیست؟

مصطفوی: انسجام اجتماعی حول محورهای متقاوتی می‌تواند شکل بگیرد. اگر ما بتوانیم انسجامی اجتماعی را حول محور اربعین شکل دهیم، در واقع انسجام اجتماعی را بر محور سیدالشهدا علیه‌السلام شکل داده‌ایم و اگر انسجام اجتماعی را بر محور اباعبدالله علیه‌السلام شکل دهیم، انسجام اجتماعی را بر محور یک اندیشه بنیادین شکل داده ایم که همان شعار «هیهات‌من‌الذله» است. لذا اجتماع‌سازی حول محور اربعین در واقع تشکیل جامعه‌ای بر محور ارزش‌هایی همچون مقاومت در برابر ظلم و استقامت در راه حق است. راهپیمایی اربعین جلوه واقعی وحدت و انسجام حول محور امام حسین علیه‌السلام است و این حرکت عظیم، قدرت جبهه مقاومت را به رخ جهانیان می‌کشد و روح عاشورا و مقاومت را زنده نگه می‌دارد.

اربعین برجسته‌ترین عوامل تقویت هویت شیعی

راهپیمایی عظیم اربعین از جهات متعددی می تواند اهدافی را که دشمنان دنبال می کنند را ناکام بگذارد. این راهپیمایی موجب اقتدار شیعیان و دیگر مسلمانان در برابر دشمنان می‌شود. بی‌تردید مهم‌ترین کارکرد سیاسی اربعین حسینی در مقطع کنونی بسیج سیاسی شیعیان در برابر دشمن صهیونیستی و تکفیری است که تفرقه و تجزیه کشورهای اسلامی را هدف گرفته‌اند.

اربعین حسینی تبیین هویت جمعی شیعه و کاربرد مناسک مذهبی به عنوان منبع قدرت سیاسی است و حضور مردمی در اربعین نشان می‌دهد که مکتب حسینی، قابلیت و قدرت بسیاری برای بسیج کردن مردم دارد؛ همان چیزی که دشمن در جنگ نرم خود آن را هدف گرفته است.

اربعین سیدالشهدا علیه‌السلام یکی از برجسته‌ترین عوامل تقویت هویت شیعی است. از اربعین است که هویت شیعه جان و قالبی تازه می‌گیرد و با استمداد از نیروی شگرف عاشورا، ظهور پرقدرتی را در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و نظامی به نمایش می‌گذارد.

اربعین حسینی از جمله مناسک و آئین‌های اجتماعی است که به رغم ماهیت درون‌ مذهبی‌اش، به دلیل فرادینی و فراملیتی بودن قیام عاشورا، ظرفیت‌های بسیاری را برای زمینه‌سازی تحقق امت واحد اسلامی دارد. لذا عاشورا و اربعین هم از جهت هدف می تواند وحدت آفرین باشد و هم از جهت جمع شدن حول محور اهل بیت که تمامی مذاهب اسلامی برای اهل بیت پیامبر (ص) احترام قائل هستند.
 

اقطاع خبر: چگونه می‌توان از ظرفیت مردمی، بین‌المللی و رسانه‌ای اربعین برای تقویت جبهه مقاومت و افکار عمومی جهانی علیه صهیونیسم استفاده کرد؟

مصطفوی:رهبر معظم انقلاب اسلامی، از اربعین حسینی با عنوان «شروع جاذبه مغناطیسی حسینی» یاد کرده اند. لذا اربعین اباعبدالله علیه‌السلام از مهم‌ترین ابزارها و بلکه مهم‌ترین ابزار رساندن پیام سیدالشهدا علیه‌السلام به جهانیان در عصر اخیر است و با برگزاری هرچه باشکوه‌تر پیاده‌روی اربعین، دل‌های آزادگان و مستضعفان عالم از طریق انعکاس اخبار این گردهمایی با شکوه، به امام حسین علیه‌السلام و سپس فلسفه قیام و شهادت ایشان متوجه می‌شود. لذا شرکت کنندگان در این مراسم، زینبی‌وار پیام سیدالشهدا علیه‌السلام را به گوش عالمیان می‌رسانند.

به چالش کشیدن نظام سلطه و صهیونیسم با اربعین سیدالشهدا (ع)

اربعین جریان‌ساز است و جرقه‌های عاشورایی را شعله‌ور و آن را به یک جریان تبدیل می‌کند و دعوت به زیارت اربعین و پیاده رفتن در این مسیر، دعوت به همین جریان‌سازی است. انسان‌هایی که در عاشورا احساس عاشورایی پیدا کردند، امروز باید احساساتشان را به یکدیگر ضمیمه کنند و بفهمند که تعداد عاشوراییان و احساس‌ها و نگاه‌های عاشورایی چقدر زیاد است و این انسان‌ها چقدر هم ‎دل، هم ‎‌رأی و هم‌ هدف‌اند.

راهپیمایی اربعین حسینی در عراق، در حال تبدیل شدن به یک پدیده کلان فرهنگی و تمدنی در مقیاس جهان اسلام و بلکه دنیای امروز است. این راهپیمایی، نه یک راهپیمایی به سمت کربلا، بلکه همایش بزرگ انسانی، اخلاقی و فرهنگی است که حقایق بکر و پنهان آن بسیار فراتر از جلوه‌های ظاهری‌اش است.

صحنه‌های ویژه اخلاقی و انسانی در دهه اربعین، در راه‌های منتهی به کربلا در عراق، بسیار شگفتی‌آور است. اربعین با خود گرایش و تمایل به ایثار و انفاق و گذشتن از منافع مادی و کسب اجر الهی و خشنودی اولیای الهی را به همراه دارد و رفتارها بر این اساس شکل می‌گیرد.

در مواجهه با اربعین، نظام زیباشناختی جدیدی به محوریت قیام اباعبدالله شکل می‌گیرد و فرهنگ‌های مختلف به فرهنگ اصیل اسلامی نزدیکتر می‌شوند و در این مسیر جهت‌دهی می‌شوند. پیاده‌روی اربعین بر محور پیام امام حسین علیه‌السلام نه تنها موجب تقویت جبهه مقاومت در درون جهان اسلام می‌شود، بلکه در مقیاس بین‌المللی نیز می‌تواند استکبارستیزی، ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی را گفتمان‌سازی کند و در نتیجه نظام سلطه و صهیونیسم را به چالش بکشد. البته این امر متوقف بر این است که متولیان فرهنگی با کار جهادی خود در امر تبیین، پیام اباعبدالله علیه‌السلام را که مرز و دین و زمان نمی‌شناسد را به خوبی به مخاطبان خود منتقل کنند تا تشنگان حقیقت را جذب کند.
 
انتهای خبر/ م