آئینی فراتر از دعا؛ همدلی برای بقا

در روستاها و محله‌های قدیمی کرمان، هنوز هم خاطره روزهایی زنده است که مردم، وقتی زمین ترک برمی‌دارد و کشتزارها رنگ تشنگی می‌گیرد، گرد هم می‌آیند. کودکان پیشاپیش حرکت می‌کنند، پیران دعا می‌خوانند و زنان، با دل‌هایی امیدوار، همراه جمع می‌شوند. آب‌خواهی تنها یک مراسم مذهبی نبوده و نیست؛ یک کنش اجتماعی بود، همدلی جمعی برای بقا.

قنات؛ پاسخ خردمندانه نیاکان به تشنگی زمین

آئین آب‌خواهی را نمی‌توان جدا از تاریخ و جغرافیای کرمان فهمید. سید محمدعلی گلاب‌زاده در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری «اقطاع خبر» معتقد است که اقلیم خشک این منطقه، نیاکان را به تفکر و ابتکار واداشته است. او می‌گوید: موقعیت جغرافیایی استان کرمان به گونه‌ای بوده که همواره در منطقه‌ای خشک قرار داشته و به همین دلیل نیاکان ما تلاش کردند از حداقل‌ها، حداکثر استفاده را ببرند.

مهندسی آب پیش از عصر تکنولوژی

به گفته این تاریخ‌شناس کرمانی، قنات نماد اوج این اندیشه است؛ سازه‌ای که آب را از دل زمین، بدون تبخیر و اتلاف، به سطح می‌رساند.

پگلاب‌زاده بیان کرد: کرمانی‌ها آب را در زیرزمین هدایت می‌کردند، منابع زیرزمینی را تغذیه می‌کردند و چیزی برای نسل‌های آینده باقی می‌گذاشتند. دقت این کار به حدی بوده که امروز هم با وجود امکانات مدرن، ساده به نظر نمی‌رسد.

خشکسالی در تاریخ؛ از قحطی تا مقاومت

کرمان بارها طعم خشکسالی‌های سخت را چشیده است. گلاب‌زاده به نمونه‌های تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید: در دوره‌هایی، مردم برای نجات از مرگ، هسته خرما را آرد می‌کردند و نان می‌پختند. این نشان می‌دهد که چگونه با کمترین امکانات، تداوم حیات می‌دادند.
او یادآور می‌شود که در گذشته، سطح توقعات پایین‌تر بود و همین مسئله تاب‌آوری جامعه را افزایش می‌داد.

نماز باران و نقش باورهای جمعی

در کنار تدبیرهای معیشتی، باورهای دینی نیز نقش مهمی داشتند. آئین آب‌خواهی و نماز باران، جلوه‌ای از همین باور بود.

گلاب‌زاده می‌گوید: در تاریخ کرمان نمونه‌هایی داریم که نماز باران واقعاً اثرگذار بوده است؛ در شرایطی که آسمان صاف بوده، با دعا و همراهی مردم، باران باریده است. این اتفاق‌ها ریشه در اعتقاد عمیق مردم داشته است.

از قنات تا چاه عمیق؛ جایی که راه را اشتباه رفتیم

به باور این تاریخ‌شناس، تفاوت امروز با گذشته در نوع مواجهه با منابع آب است از این رو توضیح می‌دهد: ما تصور کردیم از گذشتگان بیشتر می‌فهمیم و بهترین شیوه‌های سازگار با اقلیم را کنار گذاشتیم. هر هزار متر یک چاه عمیق زدیم و آب زیرزمین را مکیدیم. لایه‌های اسفنجی زمین سفت شده و دیگر توان جذب آب را ندارد.

کشاورزی پرمصرف؛ چالش جدی امروز کرمان

گلاب‌زاده بحران آب را به سیاست‌های نادرست کشاورزی پیوند می‌زند و می‌گوید: کاشت محصولاتی مثل هندوانه در مناطق کم‌آب، به‌صرفه نیست. اگر همه ارز حاصل از صادرات آن را هم حساب کنیم، شاید دو برابرش را بدهیم و اصلاً چنین محصولی نکاریم، به نفع کشور باشد.

آئین آب‌خواهی؛ یادآور مسئولیت امروز ما

آئین آب‌خواهی، امروز بیش از آنکه راهی برای طلب باران باشد، هشداری فرهنگی است. یادآور زمانی که انسان حرمت آب را می‌دانست، اسراف نمی‌کرد و خود را هم‌عرض طبیعت می‌دید، نه حاکم مطلق آن.

کرمان، سرزمین تشنگی‌های تاریخی است؛ اما سرزمین ایستادگی هم هست. آئین آب‌خواهی، روایت همین ایستادگی است؛ روایتی که از دل تاریخ می‌آید و ما را به بازنگری در رفتار، باور و مسئولیت‌مان در برابر آب و زمین فرامی‌خواند.

فاصله امروز با دیروز؛ بحران فراتر از بارش

امروز مسئله آب در کرمان، بیش از آنکه به آسمان مربوط باشد، به زمین و رفتار انسان‌ها گره خورده است. کاهش بارندگی واقعیتی انکارناپذیر است، اما برداشت بی‌رویه، الگوی مصرف نادرست و بی‌توجهی به ظرفیت اقلیم، این واقعیت را به بحران تبدیل کرده است. همان‌گونه که گلاب‌زاده تأکید می‌کند، «در طول تاریخ، هیچ‌گاه منابع آب زیرزمینی تا این اندازه تخلیه نشده بود.» این جمله، هشداری است برای اکنون.

مسئولیت مشترک؛ از خانه تا سیاست‌گذاری

بحران آب، مسئولیتی چندلایه است. از مصرف خانگی گرفته تا سیاست‌های کلان کشاورزی و توسعه، همه در این چرخه نقش دارند. همان‌گونه که تاریخ نشان داده، مردم کرمان توان سازگاری دارند؛ به شرط آنکه تصمیم‌ها هم‌سو با واقعیت سرزمین باشد، نه در تقابل با آن.

نقش زنان؛ از آئین‌ها تا مدیریت مصرف امروز

در کنار بازخوانی آئین آب‌خواهی و روایت‌های تاریخی، نگاه نسل جوان کرمان نیز به مسئله آب، نگاهی متفاوت اما ریشه‌دار است. جوانانی که معتقدند اگرچه شکل آئین‌ها تغییر کرده، اما نقش زنان در مدیریت آب همچنان کلیدی و تعیین‌کننده است؛ نقشی که امروز می‌تواند از خانه آغاز شود و به جامعه گسترش یابد.

مریم رئیسی، دانش‌آموخته علوم اجتماعی و از فعالان فرهنگی کرمان، معتقد است زنان همواره ستون پنهان مدیریت منابع در خانواده بوده‌اند. او می‌گوید: در گذشته هم اگر به آئین‌های آب‌خواهی نگاه کنیم، زنان نقش پررنگی داشتند؛ چه در آماده‌سازی مراسم و چه در انتقال باورها به نسل بعد. امروز هم مدیریت مصرف آب، بیش از هر جا، در دست زنان است. از شستشو و نظافت گرفته تا آموزش درست مصرف به کودکان، همه از خانه شروع می‌شود.

او تأکید می‌کند که فرهنگ‌سازی بدون توجه به زنان، راه به جایی نمی‌برد و ادامه می‌دهد: اگر قرار است مصرف آب اصلاح شود، باید زنان را به‌عنوان مهره‌های اصلی این تغییر دید، نه فقط مخاطب پیام‌ها.

رئیسی همچنین بر نقش اجتماعی زنان فراتر از خانواده تأکید دارد. به گفته او، «زنان می‌توانند حلقه اتصال خانه و جامعه باشند.»

این فعال فرهنگی ادامه داد: زنان فقط مصرف‌کننده آب نیستند؛ آن‌ها می‌توانند مروّج رفتار درست باشند. از محله و مدرسه گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، زنان نقش اثرگذاری در انتقال الگوی مصرف صحیح دارند. اگر زنان وارد میدان آگاهی‌بخشی شوند، تغییر رفتار بسیار سریع‌تر اتفاق می‌افتد.

او معتقد است همان‌طور که آئین آب‌خواهی در گذشته یک حرکت جمعی بوده، امروز هم کاهش مصرف آب نیازمند مشارکت اجتماعی است؛ مشارکتی که بدون حضور فعال زنان، ناقص می‌ماند. «بحران آب، مسئله‌ای مردانه یا زنانه نیست، اما تجربه نشان داده هر جا زنان محور مدیریت بوده‌اند، نتیجه ماندگارتر شده است.»

این نگاه نسل جوان، پیوندی معنادار با گذشته می‌سازد؛ جایی که آئین‌های سنتی، خانواده‌محور و زن‌محور بودند و امروز نیز راه برون‌رفت از بحران آب، از همان نقطه آغاز می‌شود: خانه، آگاهی و نقش‌آفرینی زنان.

انتهای خبر/ پسند