در گذشته و در فصل تابستان که گرمای طاقت فرسای آن امان از آدمی می گرفت، کرمانی ها به کمک اندیشه ی خود یخدان های گلی ساخته بودند و می توانستند از این طریق یخ فراوانی را تولید کنند.

به گزارش اقطاع خبر، در روزهای تابستان افراد به دنبال این می گردند تا به طریقی از جمله رفتن به زیر سایه ی درخت در جایی خنک یا نوشیدن نوشیدنی ها خود را خنک کنند تا بلکه از گرمای طاقت فرسای این فصل تن را برهانند، البته از آنجایی که کرمان دارای آب و هوای گرم و خشک است، مردمانش از دیرباز به دنبال راه هایی برای خنک کردن خود در تابستان ها بوده اند.

در گذشته های کرمان یخدان ها نقش موثری در تولید یخ داشتند، در کرمان می توان به یخدان مؤیدی، زریسف،چوب مفیدی، رحیم آباد،. لنگر ماهان، حاج آقا علی رفسنجان و کبوترخان اشاره کرد که در گذشته با وجود نبود یخچال نقش موثری را در تابستان های کرمان ایفا می کردند.

نحوه کار یخدان های قدیمی کرمان

برای تامین آب این یخچالهای خشت و گلی عظیم، آب به وسیله این قناتها به انتهای یخدان هدایت می شد و همیشه چند نفر کارگر در این یخچالها در حال فعالیت بودند.

نوک این ساختاری مخروطی شکل به گونه ای ساخته می شد که حداقل میزان تابش آفتاب را جذب کند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث می شود که با وزش باد و استفاده از سایه ایجاد شده دمای هوا را به صورت محسوس کاهش می داد.

در خصوص نحوه ساخت یخ در این یخدانها اینگونه گفته شده است که نحوه تهیه یخ این یخچال بسیار جالب و از این قرار بوده که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف تعبیه می کردند که در شبهای زمستان بطور یکنواخت روی آن قرار می گرفت و در سرمای شدید زمستان یخ می بست وظیفه دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب های منجمد شده قبلی جلوگیری کند در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب بر روی سطوح یخ گیری می تابید آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می کردند.

مقدار آبی که هر شب روی توده های منجمد از یخ های قبلی هدایت می شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد و یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ گیر از چند سانتی متر تجاوز نمی کرد این شرط فنی به خوبی می رساند که یخچال سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ گیری را طراز کنند.

پس از آن تقریبا قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر می رسید،یخ ها را قطعه قطعه کرده و به داخل منابع یخ که به مثابه همان آب انبارهای مدور تعبیه شده بود و در مجاورت سطوح یخ گیری قرار داشت می ریختند و انبار می کردند. در کف انبار یخ ، یک یا چند چاه پیش بینی شده بود تا آب هائی که احتمالا در فصل گرما از آب شدن یخ ها بوجود می آمد از کف انبار دور گردد و روی هر طبقه از یخ ها مقداری کاه می ریختند تا از چسبیده شدن آنها به یکدیگر جلوگیری شود این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ ها پس از تهیه بکار می رفت و دیگری برای بیرون آوردن آن در فصل تابستان.

در کرمان هم یخدانهایی در حومه شهر بود که در ایام یخبندان زمستان ، آب در استخر کنار آن می ریختند و آب یخ می بست. صبح زود یخ ها را می شکستند و داخل یخدان می ریختند تا پر می شد. آن موقع درب آن را می بستند و در تابستان باز و از یخ داخل آن بار نموده به بازار می آوردند و در بعضی سالها که زمستان ، یخ نمی بست زندگی برای مردم سخت می شد.

عناصر تشکیل دهنده یخچال گلی

بزرگترین یخدان کرمان مویدی نام دارد؛ عناصر تشکیل دهنده یخدانها عبارت‌اند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ که بسیاری از آنها در کرمان پا برجا هستند که مهمترین آنها نیز یخدان مویدی است و دلیل این نام نیز این بود که آب این یخچال به وسیله قناتی به همین نام تامین می شد.

پلان مخزن دایره شکل است که گنبدی بر روی آن احداث کرده‌اند حصار آن نسبتا بلند و ۱۲ متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است. کاربری یخدان نیز در گذشته نگهداری یخ برای ایام تابستان مردم شهر بوده‌است.

اگر پای صحبت قدیمیهای کرمان بنشینید می گویند که در ساعات ابتدای صبح های تابستان فالوده فروشهای کرمانی که فالوده ای کرمانی را که مخصوص اهالی این شهر نیز می باشد در سایه یخچالها درست می کردند و به مردم می فروختند و مکانی بوده اند برای تفریح و استراحت، هنوز هم مردم کرمان از سایه یخدان مویدی کرمان استفاده می کنند و این بنا یکی از بزرگترین تفرجگاههای کرمان است.

اتاقکهای اطراف این بنا به گونه احداث شده است که در تابستان خنک و در زمستان گرم است.

نقش یخدان های عظیم کرمان در خنک کردن فالوده

اگر به گذشته کرمان نگاه کنیم خواهیم دید که در روزگار گذشته خبری از یخچال برای تولید انبوده یخ نبود، از این رو مردمان کویر با ابتکار عمل خود، سازه های عظیمی به نام یخدان در شهر ساخته بودند.

از این رو در گذشته برای خنک کردن فالوده از یخ های تولید شده در یخدان های سنتی از جمله یخدان مویدی ، یخدان زریسف و … استفاده می شد البته کسانی هم بودند که شب های تابستان برف های کوه های جوپار یا ارتفاعات نزدیک کرمان را با الاغ به شهر حمل می کردندو آن ها را به فالوده فروشی ها می فروختند تا به مصرف خنک کردن فالوده های برسانند.

انتهای پیام/