در دوران هشت سال دفاع مقدس، نقش آنان فراتر از امدادگری و پشتیبانی بود؛ زنان ایرانی در کنار تربیت فرزندان مؤمن و انقلابی، با مدیریت خانه‌های بدون سرپرست، حضور در پشت جبهه‌ها و حتی ایستادگی در برابر دشمن، بخش مهمی از تاریخ مقاومت ملت ایران را رقم زدند.
روایت این حضور پررنگ و ماندگار، در خاطرات، کتاب‌ها و آثار ادبی بازتاب یافته است و همچنان الهام‌بخش نسل‌های بعدی است.
امروز نیز، در جنگ ۱۲ روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی، بار دیگر صدای زنان در سنگر مقاومت شنیده می‌شود. آنان با همان روحیه بر و ایمان، فرزندان و همسران خود را راهی میدان می‌کنند و در عرصه فرهنگ و ادبیات، قلم‌به‌دست گرفته و روایتگر روزهای سخت و پرافتخار ملت خویش هستند.
پیوستگی تاریخی میان نقش زنان در دفاع مقدس و نقش آنان در جنگ کنونی، نشان می‌دهد که خط مقاومت، نه یک فصل گذرا، بلکه مسیری ریشه‌دار است که زنان ایرانی همواره در آن نقشی بی‌بدیل داشته‌اند.
معرفی بانوان نویسنده میزگرد
صدیقه انجم‌شعاع از نویسندگان شاخص حوزه دفاع مقدس است که علاوه بر قلم، تجربه حضور مستقیم در جبهه‌های نبرد را نیز در کارنامه خود دارد. او در طول سال‌های اخیر، چندین اثر ارزشمند در حوزه تدوین خاطرات شهدا و خانواده‌های آنان منتشر کرده است؛ از جمله کتاب‌هایی درباره شهید نصرالله شیخ‌بهایی و شهیدان سیف‌الدینی، و نیز کتاب «آب، آتش، نان» که روایت مادر شهید زادخوش و فرمانده گردان نانوا ــ که شهید سلیمانی او را «چریک پیر» نامیده بود ــ را به تصویر کشیده است.
کتاب «خانه عمه» نیز حاصل تجربه زیسته او و جمعی از زنان رزمنده و همسران رزمندگان اسلام در شهر اهواز طی دوران دفاع مقدس است. محور اصلی فعالیت‌های او روایت زندگی مادران شهدا و زنان مقاومی است که تاریخ را با صبر و ایمان خود نوشته‌اند.
.jpg)
مهری پورمنعمی نیز در حوزه پژوهش و نگارش آثار دفاع مقدس، کارنامه‌ای پربار دارد. از جمله آثار او می‌توان به کتاب «حسین پسر غلامحسین» درباره شهید یوسف‌اللهی، «عطش در کانال»، «علی پلنگ» و پژوهشی پیرامون واحد آموزش گردان ۴۰۷ اشاره کرد. او تاکنون حدود ۱۴ اثر در زمینه دفاع مقدس نگاشته و با قلمی پژوهشی و متعهد، بخشی از ناگفته‌های جبهه و جنگ را به یادگار گذاشته است.
اقطاع خبر: به‌عنوان نویسنده کتب دفاع مقدس، حماسه مردان با ازخودگذشتگی زنان را در دوران دفاع مقدس مقایسه کنید.
صدیقه انجم‌شعاع: در کل دفاع مقدس و همچنین در دفاع مقدس ۱۲ روزه، زنان نقشی اساسی ایفا کرده‌اند. مادران، همسران، خواهران و دختران رزمندگان، پشتوانه اصلی آنان بودند. اگر مادری پسر خود را در مسیر ایمان و جهاد تربیت نمی‌کرد یا در شهادتش صبر نمی‌نمود، آن فرزند هرگز نمی‌توانست قدم در راه رزمندگی بگذارد. همسران نیز باوجود داشتن فرزندان کوچک، همسران خود را راهی جبهه می‌کردند و با صبوری، بار مدیریت خانه را بر دوش می‌گرفتند.
زنان با این صبر و همراهی، احساس امنیت و اعتماد را در دل رزمندگان می‌نشاندند و به آنان اطمینان می‌دادند که پشت جبهه بی‌پناه نیست. حتی پس از اعزام فرزندان، مادران و همسران در قالب پشتیبانی به میدان آمدند؛ از تهیه و ارسال خوراکی‌های ساده تا پخت نان و شیرینی برای رزمندگان. خانواده‌ها نیمی از وجود خود را در جبهه می‌دیدند و این حضور دوگانه، روایت واقعی ایثار بود. نمونه روشن آن، مادر شهید زادخوش ــ «چریک پیر» نام‌گذاری‌شده از سوی شهید سلیمانی ــ است که سال‌ها همراه با دیگر زنان، نان می‌پخت تا به دست رزمندگان برسد.
به باور من، امروز تنها تفاوت در ابزارهای روز است؛ تکنولوژی و فضای دیجیتال باعث شده اخبار سریع‌تر منتقل شود، اما اصل ماجرا همان است: مادران و همسران امروز نیز همچون گذشته، با همان صبر و ایمان در کنار رزمندگان ایستاده‌اند.
مهری پورمنعمی: جنگ در روزهای ابتدایی‌اش غافلگیرانه بود و وقتی کشوری در وضعیت غافلگیری قرار می‌گیرد، تقسیم کار بر اساس توانمندی‌ها شکل می‌گیرد؛ هر کس هر کاری که از دستش برمی‌آمد انجام می‌داد. زنانی که توان جنگیدن داشتند، در کنار مردان مبارزه کردند؛ زنانی که توان جمع‌آوری اجساد یا کارهای جسمی داشتند آن کار را انجام دادند؛ کسانی که توان پزشکی داشتند در بیمارستان‌ها و به‌عنوان امدادگر حضور یافتند. این حضور گسترده و مستقیم زنان، سهم بسزایی در روزهای اول جنگ داشت.
به‌تدریج که جنگ ساختارمندتر و اطلاع‌رسانی گسترده‌تر شد و مردان بیشتر به میدان آمدند، حضور زنان در نقش‌های رزمی کم‌رنگ‌تر شد و به سمت پشتیبانی گسترده‌تری رفت؛ تأمین نان و شیرینی و مربا، دوخت و بافت و تهیه اقلام موردنیاز رزمندگان. من خودم یادم هست وقتی کلاس سوم دبیرستان بودم – آن زمان مدرسه‌ها شیفتی بودند – کنار مدرسه یک ساختمان بهزیستی خالی شده بود و ما از کلاس‌ها و آن فضا استفاده می‌کردیم؛ شال‌وکلاه می‌بافتیم و همه را برای ارسال به جبهه آماده می‌کردیم.
ما به‌عنوان ایرانیان شیعه تأثیر بزرگی از الگوهای دینی داریم؛ نقش محوری زن در تاریخِ ما از حضرت فاطمه و حضرت زینب سرچشمه می‌گیرد. اگر زینب نبود، ممکن بود حادثه عاشورا شکل دیگری پیدا کند؛ او با صلابت و کلامش جریان را زنده نگه داشت.
همین قوت و ایستادگی را در زنان دوران دفاع مقدس می‌بینیم. امروز هم – چه در دفاع هشت ساله و چه در جنگ ۱۲ روزه – نمونه‌هایی مانند خانم امامی که در لحظات موشک‌باران صحنه را ترک نکرد، نشان می‌دهد زن‌ها هیچ کم‌وکسری نداشته‌اند. بسیاری از زنان حتی طلب شهادت کردند؛ تفاوت جنسیتی در میل به ایثار در این عرصه معنا ندارد.
در مجموع، زن‌ها هیچ‌چیز کم نگذاشتند؛ آن‌ها علاوه بر نقش عاطفی که قوت و پایداری مردان را در خانواده تقویت کرد، در همه زمینه‌های پشتیبانی و حتی اقدامات میدانی سهم‌آفرین بودند. من در حوزه کاری خودم این نقش محوری و بی‌بدیل زن‌ها را همواره دیده و ثبت کرده‌ام.
.jpg)
اقطاع خبر: به نظر شما چه بُعدی از نقش زنان در دفاع مقدس کمتر رسانه‌ای شده است؟
مهری پورمنعمی: به نظر من بُعدی که کمتر موردتوجه قرار گرفته، حضور فیزیکی زنان در میدان جنگ است. ما آمار رسمی داریم؛ از میان ۲۲ هزار و ۸۸ شهید، حدود ۵۰۰ نفر زنانی هستند که در نبرد مستقیم به شهادت رسیدند.
همچنین حدود ۱۴۰ زن در جریان جنگ به اسارت دشمن درآمدند. اما این بخش از نقش زنان، کمتر در رسانه‌ها دیده شده است. معمولاً آنچه بازتاب یافته، پشتیبانی‌های پشت جبهه است؛ مثل تهیه نان، مربا، شیرینی، قُطاب، یا بافت شال‌وکلاه. درحالی‌که حضور آشکار و مستقیم زنان در خط مقدم و سختی‌هایی که متحمل شدند، سهم مهمی در دفاع مقدس داشته؛ اما چندان بیان و روایت نشده است.
صدیقه انجم‌شعاع: مشکل اصلی این است که اطلاعات کافی در دسترس نیست و به بسیاری از ابعاد نقش زنان پرداخته نشده است. بخشی از جامعه ما درگیر جنگ بود، فرزندانشان را راهی جبهه می‌کردند و ایثار می‌نمودند، اما در همان زمان گروهی دیگر از امنیت به وجود آمده بهره‌مند می‌شدند و مسیر تحصیل و پیشرفت شخصی خود را طی می‌کردند. نمونه‌های فراوانی از مادرانی وجود دارد که چندین فرزندشان را راهی جبهه کردند و حتی اشکشان را پنهان نمودند تا دشمن‌شاد نشود، اما این فداکاری‌ها به چشم جامعه نیامد.
من خودم با همسرم به مناطق جنگی می‌رفتم، اما بسیاری باور نمی‌کردند و می‌گفتند مگر ممکن است یک زن در آن شرایط باشد. درحالی‌که حقیقتاً حضور ما وجود داشت، حتی زیر بمباران هوایی.
امروز هم وقتی روایت می‌کنم، باید قسم بخورم تا نسل جدید باور کند. متأسفانه در فیلم‌ها و رسانه‌ها معمولاً تصویری سطحی از زنِ دفاع مقدس نشان داده می‌شود؛ یا در لفافه، یا صرفاً در نقش همسر و مادر شهید.
درحالی‌که عمق ایثار، صبر و مقاومت زنان هنوز ناشناخته مانده است. این ایثار پنهان، چون برای رضای خدا انجام می‌شد و تبلیغ و نمود بیرونی نداشت، کمتر اجتماعی شد. به همین دلیل هنوز ابعاد واقعی نقش زنان در جنگ، چه در هشت سال دفاع مقدس و چه امروز در دفاع ۱۲ روزه، به طور کامل شناخته نشده است.
اقطاع خبر: اگر بخواهیم یک تصویر ماندگار از زن ایرانی را در دفاع مقدس ترسیم کنیم، از نظر شما آن تصویر چیست و چه پیامی دارد؟
صدیقه انجم‌شعاع: تصویر زنان در دفاع مقدس آن‌قدر گسترده و متنوع است که انتخاب یک نمونه دشوار است. زنان در همه نقش‌ها و وجوه زن بودن خود مؤثر بودند؛ چه به‌عنوان مادر، چه مدافع، چه در حوزه خانواده، اجتماع، و حتی در عرصه نظامی و سیاسی. اگر بخواهم یک نمونه شاخص انتخاب کنم، همواره مادران شهدا را ستایش می‌کنم.
همه مادران شهدا، چه جوان‌ترینشان و چه آن‌هایی که پیش از آن مادر بودند، استقامتی بی‌نظیر داشتند و هنوز هم ادامه دارند. حتی مادرانی که فرزندان دوم یا سوم خود را به شهادت رسانده‌اند، استقامتشان مثال‌زدنی است.
در ذهن من هیچگاه تصویر مادران پاک و بزرگوار دوران دفاع از یاد نمی‌رود. تصویری که دستمالی بر پیشانی بسته و سال‌ها انتظار فرزندش را می‌کشد و اشک‌هایش سرازیر است، اما همچنان صبر و ایمان دارد، بهترین تصویر ذهنی من است.
مهری پورمنعمی: به نظر من، بهترین تصویر، تصویری است که عشق و گذشت زن نسبت به خانواده و همسرش را نشان دهد. این عشق و گذشت، زن را نه‌تنها رزمنده ساز می‌کند، بلکه فرزندساز، قوی و مقتدر می‌سازد. این تصویر پیام روشنی دارد؛ نشان می‌دهد زن می‌تواند ستون استقامت و حیات خانواده باشد و درعین‌حال، عامل تقویت و پیشبرد جامعه و ملت خود گردد. همان‌طور که خانم انجم‌شعاع فرمودند، زن ایرانی در دوران دفاع مقدس نقشی فراتر از یک نقش سنتی داشته و با ایثار و صبر خود، حماسه‌ای بی‌مانند آفرید.
اقطاع خبر: با کدام یک از کتاب‌هایی که نوشته‌اید، احساس نزدیکی بیشتری می‌کنید؟
صدیقه انجم‌شعاع: من با همه کتاب‌هایم رابطه عاطفی دارم، اما حس نزدیکی‌ام بیشتر با کتاب آب، آتش، نان است که درباره مادر شهید خوشبخت، فرمانده گردان، نوشته‌ام. این مادر، علاوه بر نقشش به‌عنوان مادر خانواده، نان می‌پخت و زنان روستا را جمع می‌کرد تا برای جبهه‌ها نان تهیه کنند و همسرانشان را تشویق به حضور در دفاع از میهن کنند.
او با ایثار و استقامت خود، الگوی بارزی از فداکاری زنان در دفاع مقدس است. وقتی زندگی این زن را می‌بینم، روی زندگی من و خانواده‌ام تأثیر می‌گذارد و به من یادآوری می‌کند که صبر و استقامت، قدرت می‌آفریند و انسان را به محور خانواده و جامعه تبدیل می‌کند. این تجربه باعث شد ارزش واقعی ایثار و صبر را نه فقط درگذشته، بلکه در زندگی امروز خودم حس کنم و به فرزندانم منتقل کنم.
مهری پورمنعمی: من هم با تمام کتاب‌هایم احساس نزدیکی دارم، اما هر کتاب شاخصه‌های خاص خود را دارد. به‌عنوان‌مثال، در کتاب علی پلنگ یا شهید یوسف‌اللهی، با زندگی افرادی روبه‌رو می‌شویم که گذشت، ایمان و انتخاب‌های بزرگ داشته‌اند.
وقتی زندگی این شهدای منتخب را بررسی می‌کنم، می‌بینم همه آن‌ها برای انجام کاری ویژه در دنیا برگزیده شده‌اند و شهادتشان نشان‌دهنده کامل‌ترین خلیفه‌اللهی بودن آن‌هاست. هر کتابی که می‌نویسم، ظرفیت ساختن ارزش‌ها و الگوهای رفتاری در من ایجاد می‌کند؛ اینکه چگونه می‌توان صبر، ایثار و اعتقاد را در زندگی روزمره به کاربست. این ارتباط عمیق با شخصیت‌ها باعث می‌شود من خودم را با آن‌ها بسنجیم و درس‌های زندگی‌شان را در زندگی خانواده و جامعه به کار ببرم.
.jpg)
اقطاع خبر: با کدام یک از شخصیت کتاب‌هایی که نوشته‌اید، احساس نزدیکی بیشتری می‌کنید؟
صدیقه انجم‌شعاع: من با همه کتاب‌هایم رابطه عاطفی دارم، اما حس نزدیکی‌ام بیشتر با کتاب آب، آتش، نان است که درباره مادر شهید زادخوش، فرمانده گردان، نوشته‌ام. این مادر، علاوه بر نقشش به‌عنوان مادر خانواده، نان می‌پخت و زنان روستا را جمع می‌کرد تا برای جبهه‌ها نان تهیه کنند و همسرانشان را تشویق به حضور در دفاع از میهن کنند. او با ایثار و استقامت خود، الگوی بارزی از فداکاری زنان در دفاع مقدس است.
وقتی زندگی این زن را می‌بینم، روی زندگی من و خانواده‌ام تأثیر می‌گذارد و به من یادآوری می‌کند که صبر و استقامت، قدرت می‌آفریند و انسان را به محور خانواده و جامعه تبدیل می‌کند. این تجربه باعث شد ارزش واقعی ایثار و صبر را نه فقط درگذشته، بلکه در زندگی امروز خودم حس کنم و به فرزندانم منتقل کنم.
مهری پورمنعمی: من هم با تمام کتاب‌هایم احساس نزدیکی دارم، اما هر کتاب شاخصه‌های خاص خود را دارد. به‌عنوان‌مثال، در کتاب علی پلنگ یا شهید یوسف‌اللهی، با زندگی افرادی روبه‌رو می‌شویم که گذشت، ایمان و انتخاب‌های بزرگ داشته‌اند. وقتی زندگی این شهدای منتخب را بررسی می‌کنم، می‌بینم همه آن‌ها برای انجام کاری ویژه در دنیا برگزیده شده‌اند و شهادتشان نشان‌دهنده کامل‌ترین خلیفه‌اللهی بودن آن‌هاست.
هر کتابی که می‌نویسم، ظرفیت ساختن ارزش‌ها و الگوهای رفتاری در من ایجاد می‌کند؛ اینکه چگونه می‌توان صبر، ایثار و اعتقاد را در زندگی روزمره به کار بست. این ارتباط عمیق با شخصیت‌ها باعث می‌شود من خودم را با آن‌ها بسنجیم و درس‌های زندگی‌شان را در زندگی خانواده و جامعه به کار ببرم.
اقطاع خبر: از اراده جوانان امروز در جنگ ۱۲ روزه بگویید.
صدیقه انجم‌شعاع: ایمان جوانان امروز، همانند دوران دفاع مقدس، عامل اصلی رزمندگی آنان است. اراده رزمندگان امروز نه بر پایه امکانات، بلکه بر اساس باور عمیق شکل‌گرفته است. ما در دفاع مقدس شاهد ظهور شخصیت‌هایی همچون شهید حسن باقری و سردار حاج قاسم سلیمانی بودیم که در میدان جنگ نبوغ خود را نشان دادند. امروز هم اگر شرایط فراهم شود، همان ایمان و نبوغ در نسل جوان و حتی در میان اقشار مختلف مردم – از زنان خانه‌دار گرفته تا کارگران و فرهنگیان – آشکار خواهد شد.
جنگ همواره با سختی‌ها، مصیبت‌ها و از دست‌دادن‌ها همراه است، اما همین شرایط است که توان و بلوغ رزمندگی ملت ایران را آشکار می‌سازد. اگر جنگ ۱۲ روزه ادامه پیدا می‌کرد، همچون دفاع مقدس شاهد حضور همه‌جانبه مردم از مادر و خواهر گرفته تا کودک و دانش‌آموز در صحنه بودیم.
مهری پورمنعمی: وقتی تاریخ ایران را مرور می‌کنیم، می‌بینیم که این کشور هیچگاه آغازگر جنگ و تجاوز نبوده و همواره در موضع دفاع قرار داشته است. ایرانیان ذاتاً مدافع‌اند و در طول تاریخ آموخته‌اند که باید از خاک و هویت خود دفاع کنند.
نتیجه‌گیری میزگرد
میزگرد برگزار شده با حضور دو بانوی نویسنده کتب دفاع مقدس تصویری روشن از نقش حیاتی زنان در دوران دفاع مقدس، از جنگ هشت ساله تا جنگ ۱۲ روزه، ارائه داد. هر دو شرکت‌کننده بر اهمیت حضور زنان در پشت جبهه و میدان‌های عملیاتی، از پشتیبانی خانواده‌ها تا فعالیت‌های امدادی و نظامی، تأکید کردند.
صدیقه انجم‌شعاع با اشاره به مادران و همسران شهدا نشان داد که ایثار و صبر زنان، ستون قدرت رزمندگان و خانواده‌ها بوده است.
مهری پورمنعمی نیز با تأکید بر نقش تاریخی و فرهنگی زنان، بیان کرد که زنان نه‌تنها در جنگ، بلکه در تربیت نسل‌های آینده و حفظ ارزش‌های انسانی و ملی، نقش اساسی داشته‌اند.
این میزگرد نشان داد که زنان در دفاع مقدس نقشی مکمل و هم‌سنگ مردان داشته‌اند و ایثار و صبر آنان به شکل ملموس و پشت پرده، تأثیرگذار بوده است.
همچنین ابعاد کمتر رسانه‌ای فعالیت‌های زنان، مانند پشتیبانی‌های عملی و فرهنگی، نیازمند بازتاب بیشتر است و تجربه زنان رزمنده، الگویی زنده از گذشت، عشق و تربیت نسل‌های آینده ارائه می‌دهد. ثبت و روایت زندگی زنان رزمنده، میراثی ماندگار برای جامعه و تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود.
انتهای خبر/ پسند
