این جشن در فرهنگ ایرانی نماد پیروزی نور بر تاریکی است. ایرانیان باستان معتقد بودند که در این شب، نیروهای اهریمنی به اوج قدرت خود می‌رسند و پس از آن با زایش دوباره خورشید، روزهای بلندتر و روشن‌تر آغاز می‌شود. به همین دلیل شب یلدا به عنوان نماد امید و روشنایی در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود.
آئین‌های شب یلدا شامل دورهمی خانواده‌ها و دوستان، قصه‌گویی، خواندن حافظ‌خوانی، خوردن تنقلات و میوه‌هایی همچون انار و هندوانه، و شب‌نشینی تا پاسی از شب است. هندوانه به عنوان نماد خورشید و انار به عنوان نماد باروری و فراوانی در این شب خورده می‌شوند.
خانواده‌ها در این شب دور هم جمع می‌شوند و خاطرات، داستان‌ها، و افسانه‌های کهن را بازگو می‌کنند. در برخی مناطق، آتش‌بازی و روشن کردن شمع نیز به عنوان نمادی از نور و گرما در شب یلدا انجام می‌شود. همچنین، برخی افراد به ویژه سالمندان خانواده، به پیش‌بینی آینده و فال حافظ می‌پردازند.
یلدا در لغت به معنای تولد و زایش است و این نام به دلیل زایش خورشید و آغاز طولانی‌تر شدن روزها در این شب انتخاب شده است. این جشن ریشه در سنت‌های زرتشتی دارد و از دوران هخامنشیان و ساسانیان تاکنون به صورت مداوم برگزار شده است. در این شب، ایرانیان با روشن کردن شمع و آتش و همچنین خواندن دعاهای خاص، از اهریمن و تاریکی‌های شب دوری می‌جستند.
جشن شب یلدا در فرهنگ اسلامی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در این شب، مسلمانان ایرانی با تکیه بر آموزه‌های دینی خود، به دعا و نیایش می‌پردازند و از خداوند طلب نور و برکت می‌کنند. شب یلدا فرصتی است برای یادآوری ارزش‌های انسانی و اسلامی همچون صبر، شکرگزاری و توجه به نیازمندان.
بسیاری از خانواده‌ها در شب یلدا به کمک به نیازمندان و توزیع غذا و هدایا میان فقرا می‌پردازند. این اعمال نیکوکارانه که ریشه در آموزه‌های اسلامی دارد، به تقویت روحیه همبستگی و محبت در میان جامعه کمک می‌کند. همچنین، خواندن قرآن و ذکرهای مذهبی در این شب، بخشی از آیین‌های خانواده‌های مذهبی ایرانی است.
در اسلام توجه به خانواده و حفظ ارتباطات خانوادگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شب یلدا فرصتی برای گردهمایی خانواده‌ها و تقویت پیوندهای خانوادگی است. والدین در این شب به کودکان خود از قصه‌ها و داستان‌های اسلامی می‌گویند و ارزش‌های دینی را به آنان می‌آموزند. این گردهمایی‌ها فرصتی برای انتقال آموزه‌های دینی و اخلاقی به نسل‌های جدید است.
یکی از جنبه‌های مهم شب یلدا، خوردن میوه‌ها و تنقلات خاص این شب است. هندوانه و انار دو میوه اصلی هستند که به طور سنتی در این شب مصرف می‌شوند. هندوانه به دلیل رنگ قرمز و شکل گردش، نمادی از خورشید و زایش دوباره است. انار نیز به دلیل دانه‌های فراوان و رنگ قرمزش، نمادی از باروری و فراوانی است.
دیگر تنقلات و خوراکی‌هایی که در شب یلدا مصرف می‌شوند شامل انواع خشکبار، آجیل، میوه‌های خشک و شیرینی‌های سنتی مانند سوهان و نقل است. مصرف این تنقلات، نه تنها به عنوان یک عادت غذایی، بلکه به عنوان بخشی از فرهنگ و آئین یلداست که از گذشته‌های دور به ما به ارث رسیده است.
یلدا در هر منطقه از ایران به شکلی خاص برگزار می‌شود. در برخی مناطق، آئین‌های خاصی مانند پخت غذاهای محلی و برگزاری موسیقی سنتی نیز به جشن‌های شب یلدا اضافه می‌شود. در شمال ایران، مردم با خوردن ماهی و برنج و در جنوب کشور با خوردن خرما و ماهی، این شب را جشن می‌گیرند. هر منطقه با توجه به فرهنگ و سنت‌های خود، یلدا را به شکلی منحصر به فرد جشن می‌گیرد.
شب یلدا به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های فرهنگی ایران، نه تنها به عنوان یک شب طولانی، بلکه به عنوان نمادی از پیروزی نور بر تاریکی، امید و زایش دوباره در دل‌ها جای دارد. این جشن کهن، همچنان با همان شور و شوق و با همان آئین‌های زیبا و پرمعنی برگزار می‌شود و به عنوان میراثی ارزشمند از نسل‌های گذشته به نسل‌های آینده منتقل می‌شود.
در شب یلدا، ایرانیان با تکیه بر آموزه‌های دینی و فرهنگی خود، به یاد خداوند و نعمات او می‌افتند و با دعا و نیایش، از او طلب برکت و روشنایی می‌کنند. این جشن فرصتی برای تقویت پیوندهای خانوادگی، توجه به نیازمندان، و ایجاد لحظاتی خوش و ماندگار در کنار عزیزان است.
نویسنده: محمد بارانی
