کاهش رشد جمعیت؛ آمارهایی که نگران‌کننده‌تر از همیشه‌اند
بر اساس آمار رسمی اداره‌کل ثبت احوال استان کرمان، نرخ رشد جمعیت استان که در سال ۱۳۹۰ حدود ۱/۵ درصد بود، اکنون در سال ۱۴۰۳ به ۰/۴ درصد کاهش یافته است. این کاهش شدید، کرمان را در میان هفت استان با کم‌ترین نرخ ولادت در کشور قرار داده و آن را در معرض یک «زمستان جمعیتی» قریب‌الوقوع قرار داده است.
شاید در نگاه اول، نرخ عمومی ولادت ۱۳ در هزار (در برابر میانگین ۱۱ در کشور) امیدبخش به نظر برسد، اما وقتی معیار یک جمعیت پویا را ۱۸ در هزار بدانیم، درمی‌یابیم که این اعداد هم در سطح بحران قرار دارند. گلباف با نرخ ولادت تنها ۶ در هزار، نمادی است از سکوت فرزندآوری در برخی نقاط استان.
کرمان، شهری با پیری زودرس
رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمان هفته گذشته در نشست اخیر ستاد خانواده و جمعیت هشدار داده است: «اگر در کشوری ۱۰ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال داشته باشد، آن کشور سالمند محسوب می‌شود.» طبق پیش‌بینی‌های او، سهم جمعیت سالمند ایران از زیر ۱۰ درصد در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۳۰ درصد در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید و شهرهایی همچون کرمان با روند فعلی، سریع‌تر از بقیه به این مرز خواهند رسید.
نکته قابل تأمل اینجاست که در هرم جمعیتی سال‌های اخیر، گروه سنی ۳۰ تا ۳۴ سال بیش‌ترین جمعیت مادران را تشکیل داده‌اند. این یعنی نخستین فرزندآوری به سن‌های بالا منتقل شده و احتمال تولد فرزند دوم و سوم کاهش یافته است. تغییر سبک زندگی، افزایش تحصیلات، دغدغه‌های معیشتی، و نبود حمایت‌های کافی از مادران شاغل، از عوامل اصلی این روند است.
سکوت قانون در برابر سقوط جمعیت
با آن که «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» به تصویب رسیده و وظایف نهادهای مختلف در آن مشخص شده، اما به گفته ندا نظامی، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری کرمان، «در اجرای این قانون موفق نبوده‌ایم». مردم، در مراجعات مکرر به ادارات و در مواجهه با وعده‌هایی که عملی نشده، امید خود را از دست داده‌اند. او با انتقاد از بی‌تفاوتی برخی دستگاه‌ها به خبرنگار «اقطاع خبر» گفت: «کاهش جمعیت، زنگ هشدار مجددی برای ما بود؛ اما هنوز بیدار نشده‌ایم.»
نظامی همچنین به تبعیض‌های موجود در پرداخت‌ها اشاره کرد که باعث شده زنان به نیروی کار ارزان‌تری تبدیل شوند و این مسئله، نقش مادری و تمایل به فرزندآوری را بیشتر تحت فشار قرار دهد.
حمیدرضا برهانی‌نژاد در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری «اقطاع خبر»از دیگر کسانی است که به جدی نگرفتن اجرای مشوق‌های فرزندآوری در استان کرمان اشاره کرده است و معقتد است این عدم اجرای قانون تا جایی پیشرفته که در جنوب استان که در حوزه فرزندآوری خوب بود اکنون رشد جمعیت کاهشی شده است شاید بتوان گفت بی‌توجهی به مشوق‌ها خود موجب عدم انگیزه در میان مردم شده است.
ثبت احوال: عددها دروغ نمی‌گویند
آمار ثبت تولدها، وفات و ازدواج‌ها تصویری دقیق و نگران‌کننده از وضعیت جمعیتی کرمان ارائه می‌دهد: در سال ۱۴۰۳، فقط ۴۴ هزار و ۴۸۰ نوزاد در استان متولد شدند (۱۲۳ تولد در شبانه‌روز).
در همین سال، ۱۴ هزار و ۳۴۴ نفر فوت کرده‌اند؛ یعنی به‌طور میانگین روزانه ۳۹ نفر از جمعیت استان کم شده است.
ازدواج‌ها نیز با روند نزولی همراه بوده و به ۱۹ هزار واقعه در سال رسیده که برای استانی با جمعیتی بیش از ۳.۴ میلیون نفر، ناچیز به‌نظر می‌رسد.
این آمارها زمانی معنادارتر می‌شوند که بدانیم در سال‌های گذشته، نرخ ازدواج در برخی شهرستان‌ها مثل راور به پایین‌ترین حد خود رسیده است.
فرهنگ، اقتصاد یا ناکارآمدی نهادها
سوال اصلی اینجاست که چرا سیاست‌های جمعیتی، با وجود تصویب قانون، هنوز به نتیجه نرسیده‌اند؟ شاید پاسخ را باید در ترکیبی از عوامل فرهنگی، اقتصادی و نهادی جست‌وجو کرد.
از یک سو، تغییر نگرش نسل جدید به فرزندآوری، رشد فردگرایی، و افزایش سطح انتظارات از کیفیت زندگی، باعث شده تمایل به داشتن فرزند کمتر شود. از سوی دیگر، مشکلاتی مثل بیکاری، مسکن، و درآمد ناکافی، عملاً ازدواج و فرزندآوری را به یک آرزوی پرهزینه تبدیل کرده‌اند.
اما مهم‌تر از همه، به‌نظر می‌رسد که نهادهای مسئول در اجرای درست سیاست‌ها ناکام بوده‌اند. وقتی مادران شاغل، پس از مرخصی زایمان، جایگاه شغلی پیشین خود را از دست می‌دهند یا وقتی مشوق‌های دولتی تنها روی کاغذ باقی می‌ماند، مردم انگیزه‌ای برای مشارکت در سیاست‌های جمعیتی نخواهند داشت.
بسیج و امید به حرکت‌های مردمی
در میان این ناکامی‌ها، برخی نهادها همچون بسیج تلاش کرده‌اند با امکانات محدود خود، راه‌حل‌هایی ارائه دهند. برگزاری مراسم ازدواج کم‌هزینه در مکان‌های بسیج و تأکید بر اشتغال‌زایی جوانان از جمله این اقدامات است.
عابدین عسگرپور، رئیس بسیج کارمندان سپاه ثارالله کرمان با گلایه از «سنگ‌اندازی بنیاد مسکن» گفت: «اگر قرار است مشوقی برای فرزندآوری بدهیم، نباید شرط داشتن یا نداشتن خانه را بررسی کنیم. باید مردم را تشویق واقعی کرد، نه این‌که با فرم‌های قرمز، آن‌ها را مأیوس کنیم.»
راه برون‌رفت چیست
برای نجات کرمان از آینده‌ای که در آن سالمندان بیشتر از نوزادان خواهند بود، نیاز به یک حرکت جدی، منسجم و چندوجهی است. فرهنگ‌سازی، مشوق‌های اقتصادی واقعی، اجرای کامل و دقیق قانون حمایت از خانواده، و اصلاح نگاه اجتماعی به نقش مادر، باید در صدر اولویت‌ها قرار گیرد.
همچنین لازم است روستاها و مناطق کم‌جمعیت استان، همچون گلباف و کوهبنان، به‌طور خاص در سیاست‌های جمعیتی مورد توجه قرار گیرند. تفاوت شدید نرخ رشد جمعیت در شهرستان‌ها نشان می‌دهد که رویکرد یکسان در سطح استان جواب نمی‌دهد و باید برنامه‌ها را متناسب با بافت فرهنگی و اقتصادی هر منطقه طراحی کرد.
سخن پایانی این که کرمان، با تمدنی چند هزار ساله، سزاوار آن نیست که در آینده‌ای نه‌چندان دور، با جمعیتی پیر، فرسوده و کم‌تحرک روبه‌رو شود. فرزندآوری تنها یک موضوع فردی یا خانوادگی نیست، بلکه مسئله‌ای راهبردی برای بقای یک استان و یک ملت است. حالا وقت آن است که به‌جای شعار، عمل کنیم؛ پیش از آنکه دیر شود…
انتهای خبر/ پسند
