متن یادداشت:

شهربابک، دیار سربلند کویر، نه تنها به سبب معادن و صنعت، بلکه به واسطه فرهنگ غنی و مردمان اصیلش شناخته شده است. در این بوم کهن، نوروز همواره نه تنها یک جشن، که یک آیین پر از معنا بوده که هویت جمعی مردم را در خود بازتاب داده است. سنت‌هایی که سینه به سینه از نیاکان به نسل امروز رسیده و هرچند در گذر زمان دستخوش تغییراتی شده‌اند، اما همچنان روح خود را حفظ کرده‌اند.

از گذشته‌ای پررنگ؛ روایت سالمندان:

برای درک آداب نوروزی شهربابک، باید به سراغ دل و زبان سالمندان رفت؛ کسانی که حافظه زنده‌ی سنت‌ها هستند. خانم فاطمه سادات، یکی از بانوان کهنسال و خوش‌حافظه شهربابک، با چشمان پراحساس خود روایت می‌کند: “قدیم‌ها، شور نوروز از یک ماه قبل شروع می‌شد. خانه‌تکانی فقط تمیز کردن خانه نبود؛ یک جور تطهیر روح و آماده شدن برای سال نو بود. از چند هفته قبل، زنان با کمک هم به پخت نان محلی (مانند نان کماچ) و شیرینی‌های سنتی (مثل نان چایی) می‌پرداختند. بچه‌ها لباس نو نداشتند، اما همین که لباس‌های تمیز و وصله‌دار می‌پوشیدند، خود برایشان عید بود.”

مراسم چهارشنبه‌سوری در شهربابک نیز حال و هوای خاص خود را داشته است. پریدن از روی آتش‌های کوچک، مراسم “کوزه‌شکنی” برای دور کردن بلا و گفت‌وگوی نمادین با کوزه قبل از شکستن آن، از جمله آیین‌های محلی بوده که با هدف دفع شر و جذب خیر برگزار می‌شده است. پهن کردن سفره هفت‌سین با نمادهای بومی (مانند استفاده از آب و آیینه با نمادهای خاص محلی) و همچنین “سیله رحم” یا همان صله رحم، که در آن خانواده‌ها حتماً به دیدار بزرگ‌ترها و تازه درگذشتگان می‌رفتند، جزو رسوم جدایی‌ناپذیر نوروز بود.

حفظ و تغییر؛ نوروز امروز شهربابک:

امروزه، بسیاری از آن شور و حال‌ها تحت تأثیر زندگی مدرن و تغییرات اجتماعی قرار گرفته‌اند. خانه‌تکانی همچنان پابرجاست، اما سرعت و جنس مواد شوینده و کمک‌های خانگی، کار را ساده‌تر کرده است. خرید پوشاک نو، به جای دوخت و دوز سنتی، رایج شده است. متأسفانه برخی از آداب، نظیر کوزه‌شکنی، رو به فراموشی رفته یا کمرنگ شده‌اند.

اما در عین حال، برخی سنت‌ها با قدرت ادامه یافته‌اند. سفره هفت‌سین با همان شکوه سابق در خانه‌ها پهن می‌شود و دید و بازدیدها به خصوص با بزرگ‌ترها، همچنان از ارکان اصلی نوروز است. آقای حسینی، فعال فرهنگی شهربابک، در این باره می‌گوید: “با وجود هجوم مدرنیته، مردم شهربابک، به ویژه نسل جوان‌تر، علاقه زیادی به حفظ ریشه‌ها و آیین‌های اصیل خود دارند. فعالیت‌های فرهنگی در سطح مدارس و مجامع محلی برای معرفی این سنت‌ها و تشویق به احیای آن‌ها، بسیار حائز اهمیت است.” وی به تلاش برای احیای مراسم چهارشنبه‌سوری به شیوه‌ای ایمن و برگزاری آیین‌های جمعی نوروز با تکیه بر بازی‌های بومی محلی اشاره می‌کند.

اهمیت حفظ هویت فرهنگی:

آداب و رسوم نوروزی شهربابک، صرفاً یک سرگرمی نیستند؛ آن‌ها بخشی از هویت، تاریخ و حافظه جمعی مردم این دیارند. حفظ این سنت‌ها نه تنها به معنای پاسداری از میراث ناملموس کشور است، بلکه به تحکیم پیوندهای خانوادگی و اجتماعی، انتقال ارزش‌ها به نسل‌های آینده و غنای فرهنگی منطقه نیز کمک می‌کند. مسئولیت نگهداری و انتقال این گنجینه‌های ارزشمند، بر دوش همه مردم، نهادهای فرهنگی، آموزشی و رسانه‌هاست تا نوروز همچنان در شهربابک با شکوه و اصالت خود، فصل شکوفایی و امید را نوید دهد.

کلمات کلیدی: نوروز، شهربابک، آداب و رسوم، سنت‌ها، میراث فرهنگی، سالمندان، خانه‌تکانی، چهارشنبه‌سوری، صله رحم، کماچ، نان چایی، فرهنگ بومی.